Μετά τον θάνατο του Σωκράτη, πολλοί μαθητές του Αθηναίου φιλοσόφου, συμπεριλαμβανομένου του Πλάτωνα, ακολούθησαν τον Ευκλείδη στη σχολή του στα Μέγαρα φοβούμενοι για τη ζωή τους (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 2.106). Ο Στίλπων, ο οποίος τον 4ο π.Χ. αιώνα, ανέλαβε τη διεύθυνση της Μεγαρικής σχολής δεν άργησε να αποκτήσει τη φήμη ενός «εξαίρετου φιλοσόφου».
Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο (Βίοι 2. 113) «τόσο πολύ τους ξεπέρασε όλους στην επινοητικότητα (εὑρεσιλογίᾳ) και τη σοφιστεία, ώστε λίγο έλειψε να στρέψει όλη η Ελλάδα σ’ αυτόν την προσοχή της και να σπουδάσει στα Μέγαρα». Ο Στίλπων όμως δεν δίδαξε μόνο στα Μέγαρα αλλά και στην Αθήνα, με γνωστότερο μαθητή τον ιδρυτή του Στωικισμού, Ζήνωνα Κιτιέα.
Η παραμονή του στην Αθήνα περιγράφεται εντυπωσιακά: οι Αθηναίοι τρέχουν έξω από τα εργαστήριά τους προκειμένου να τον δουν (ὥστ᾽ ἀπὸ τῶν ἐργαστηρίων συνθεῖν ἵνα αὐτὸν θεάσαιντο). Τότε κάποιος παρατηρεί: «Στίλπωνα, σε κοιτούν με θαυμασμό, σαν θηρίο», «όχι σαν θηρίο απάντησε, αλλά ως αληθινό άνθρωπο». Ο Στίλπων φαίνεται ότι δεν ακολουθούσε τις συμβάσεις όσον αφορά τη ζωή του. Αν και παντρεμένος συζούσε με μία εταίρα, τη Νικαρέτη. Ο Διογένης Λαέρτιος χαρακτηρίζει την κόρη του «ακόλαστη», γεγονός όμως που δεν πτοεί τον φιλόσοφο. Όσο υπεύθυνη είναι η κόρη του γι’ αυτόν, άλλο τόσο είναι υπεύθυνος για την ίδια. Τα παιδιά μας δεν μας ανήκουν. Ο καθένας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του. Μεταφέρει ο Λαέρτιος:
«Είχε και μια υπερβολικά ατίθαση (ἀκόλαστον) κόρη, η οποία παντρεύτηκε με κάποιον φίλο του τον Σιμμία τον Συρακούσιο. Και επειδή αυτή δεν ζούσε όπως έπρεπε, κάποιος είπε στον Στίλπωνα ότι τον ντροπιάζει. Και εκείνος απάντησε: ‘όχι περισσότερο από όσο εγώ την τιμώ.’»
Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 2.114
Κατά τον Στίλπωνα εξουσιάζουμε μόνο τον εαυτό μας και ό,τι ανήκει σε εμάς, Ως εκ τούτου, δεν θεωρεί ότι ευθύνεται για τους άλλους, ούτε βέβαια για την κόρη του. Η στάση του αυτή είναι που προετοιμάζει τη διάκριση του Στωικού Επίκτητου μεταξύ αυτών που εξαρτώνται από εμάς (ἐφ᾽ ἡμῖν) και εκείνων που βρίσκονται πέρα από των έλεγχό μας (οὐκ ἐφ᾽ ἡμῖν). Το να είναι κάποιος φιλόσοφος (ή «αληθινός άνθρωπος») είναι ένας τίτλος που ανήκει στον ίδιο. Δεν μεταβιβάζεται σε επόμενες γενεές. Καθένας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του. Μόνο οι σκέψεις και ο λόγος μας ανήκουν. Ούτε τα παιδιά μας ούτε η περιουσία μας.
Ο Στίλπων θα κληθεί να επιβεβαιώσει τη θεωρία του με τη ζωή του. Στην κατάκτηση των Μεγάρων από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, γιο του Αντιγόνου, ο Στίλπων τα χάνει «όλα», δηλαδή αυτά που δεν ανήκουν στον ίδιο. Ταυτόχρονα έχει τα πάντα που του ανήκουν, δεν έχει χάσει τίποτε. Έχει την παιδεία του:
«Αλλά και ο Δημήτριος του Αντίγονου όταν κατέλαβε τα Μέγαρα προφύλαξε την οικεία του και προνόησε να του αποδοθούν όλα όσα του είχαν λεηλατήσει και όταν ζήτησε από τον ίδιο να κάνει την απογραφή αυτών που χάθηκαν απάντησε ότι δεν έχει χάσει τίποτε από τα δικά του (μηδὲν τῶν οἰκείων ἀπολωλεκέναι)· γιατί κανείς δεν του αφαίρεσε την παιδεία του, και έχει ακόμη λογική και γνώσεις (τόν τε λόγον ἔχειν καὶ τὴν ἐπιστήμην).»
Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 2.115
Το ίδιο περιστατικό καταγράφεται με εμφανή θαυμασμό από τον Σενέκα στην 9η επιστολή προς τον Λουκίλιο (Σενέκας, Ηθικές επιστολές 9.18-20). Ο κατακτητής Δημήτριος χάνει την ιδιότητά του μπροστά στην αυτάρκεια του Στίλπωνα. Ο Σενέκας μεταφέρει την αποστομωτική απάντηση του φιλοσόφου στον βασιλιά: «Δεν έχασα τίποτε. Όλα τα δικά μου είναι εδώ. (Omnia mea mecum sunt)». Ο κατακτημένος κατακτά τον κατακτητή του.
Ο Σενέκας συνοψίζει: «Είναι πιο εύκολο να κατακτήσεις ολόκληρο γένος παρά έναν τέτοιο άνθρωπο». Η στάση ζωής του Στίλπωνα αρμόζει στον Στωικισμό, σχολιάζει. Ο Σενέκας ωστόσο βρίσκει κοινό έδαφος και με τον Επικουρισμό και παραθέτει τον Επίκουρο: «Όποιος δεν αναγνωρίζει την επάρκειά του, ακόμη και αν έχει κατακτήσει ολόκληρο τον κόσμο, είναι δυστυχισμένος.» Τα αγαθά δεν ορίζουν τον άνθρωπο. Ούτε οι άλλοι. Η μόνη απώλεια για την οποία είμαστε υπεύθυνοι είναι του εαυτού μας.
Έχοντας φτάσει σε μεγάλη ηλικία ο Στίλπων επισπεύδει το τέλος της ζωής του. Ο Έρμιππος μεταφέρει ότι κατανάλωσε κρασί για να πεθάνει γρηγορότερα (θᾶττον ἀποθάνοι). Ο Διογένης Λαέρτιος του αφιερώνει ένα ταφικό επίγραμμα κλείνοντας το κεφάλαιο με τον Στίλπωνα:
«Σίγουρα γνωρίζεις τον Στίλπωνα τον Μεγαρέα, που τα γηρατειά και μετά η αρρώστια τον κατέβαλαν, ένα ζευγάρι που δεν νικιέται σε καμία μάχη, αλλά ο ίδιος βρήκε στο κρασί τον γενναιότερο ηνίοχο απέναντι σ΄ αυτό το ζεύγος, και πίνοντας αχόρταγα οδήγησε το άρμα.»
Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 2.120
Έλσα Νικολαΐδου
Καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο ιδιωτικό αγγλικό σχολείο Med High (Κύπρος)
nicolaidou.e@medhigh.com
by Αντικλείδι , https://antikleidi.com
0 Σχόλια