Με την ευκαιρία της 8ης Απριλίου, της παγκόσμιας Ημέρας που είναι αφιερωμένη στους ανά τον κόσμο Ρομά, ας ξαναφέρουμε στο μυαλό μας αυτό το «οικουμενικό χωριό» μέσα στο οποίο ζούμε πια όλοι.
Με τις κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων οι άνθρωποι μετακινούνται πιο εύκολα από το ένα μέρος στο άλλο. Κάποιοι μάλιστα παίρνουν την απόφαση να ζήσουν σε έναν άλλο τόπο από αυτό που γεννήθηκαν γιατί ενδεχομένως η ζωή θα είναι καλύτερη εκεί. Αρκετοί, λοιπόν, από τους «γείτονες» μας δεν κατάγονται από το ίδιο μέρος με μας. Ανάμεσα μας υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους δεν μιλάμε την ίδια γλώσσα, δεν έχουν κάποιες φορές την ίδια θρησκεία, έχουν ίσως διαφορετικές συνήθειες και έθιμα από τα δικά μας. Είναι «διαφορετικοί» αλλά ταυτόχρονα και πολύ «ίδιοι» με μας.
Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό να καταφέρνουμε όλοι μαζί να ζούμε ειρηνικά και αρμονικά.
Κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους που ζουν ανάμεσα μας βρίσκονται στον τόπο μας εδώ και χρόνια. Αυτό ισχύει και για τους Ρομά ή Τσιγγάνους όπως συνηθίζουμε να τους λέμε στην Ελλάδα. Τι γνωρίζουμε όμως για την ιστορία, τον πολιτισμό, τη γλώσσα αυτών των ανθρώπων.
Αρχικά είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας και της παράδοσης των Ρομά έχει διατηρηθεί μέσα στο χρόνο κυρίως με τον προφορικό λόγο. Είναι, δηλαδή, λίγες οι γραπτές μαρτυρίες που μας δίνουν κάποιες πληροφορίες για αυτούς.
Οι Ρομά, λοιπόν, αποτελούν μια ευρωπαϊκή εθνότητα με Ινδικές ρίζες. Η Ινδική τους καταγωγή αποδεικνύεται κυρίως μέσα από τη γλώσσα τους, τη Ρομανί, την οποία ακόμη μιλούν τα περισσότερα μέλη αυτής της εθνότητας. Με τον όρο Ρομά σήμερα γίνεται αναφορά:
> Στις διάφορες εθνοτικές ομάδες που αποτελούν τους Ρομά και που μιλούν παραλλαγές της γλώσσας Ρομανί.
> Κάθε άτομο που αποκαλείται ως «Τσιγγάνος» στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στην Τουρκία, καθώς και όσοι δεν κατάγονται από την Ανατολική Ευρώπη.
> Τους Ρομά (Τσιγγάνους) με την γενική έννοια του όρου.
Ο όρος Τσιγγάνος χρησιμοποιείται για να δηλώσει εθνοτικές ομάδες, οι οποίες σχηματίστηκαν από τη διασπορά εμπόρων, νομάδων και άλλων από τα βάθη της Ινδίας, από τον 10° αιώνα και μετά, και την ανάμιξη τους με ευρωπαϊκές και άλλες ομάδες κατά τη διάρκεια της διασποράς τους.
Η πολιτική που ακολουθήθηκε απέναντι στους Ρομά στη Σοβιετική Ένωση, μετά τη δημιουργία της το 1922, χωρίζεται σε δυο περιόδους: μέχρι το 1938 οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν ως διαφορετικοί άνθρωποι, που θα έπρεπε να εξελιχθούν ως συστατικό στοιχείο της Σοβιετικής κοινωνίας; μετά το 1938 οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της.
Οι κρατήσεις και οι διώξεις των Ρομά οι οποίες διήρκεσαν πολλούς αιώνες κλιμακώθηκαν μετά το 1938 με την γενοκτονία τους κατά της διάρκεια του καθεστώτος των Ναζί. Αποκαλούμενοι «πρόβλημα», «ακοινώνητοι» και «κοινωνικά υποδεέστεροι» συνελήφθησαν και δολοφονήθηκαν στο Γερμανικό Ράιχ και στις περιοχές που τελούσαν υπό Γερμανική κατοχή. Μέχρι το 1945 σχεδόν ένας στους τέσσερις Ρομά που ζούσε στην προπολεμική Ευρώπη έπεσε θύμα της Ναζιστικής δίωξης.
Μόνο μετά το 1970 άρχισε να υπάρχει μια αποτελεσματική κινητοποίηση σχετικά με την χειραφέτηση των Ρομά. Την δεκαετία αυτή συστάθηκαν πολλές οργανώσεις Ρομά τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, και έγιναν αξιοσημείωτες προσπάθειες ως προς την πολιτική εκπροσώπηση των Ρομά διεθνώς.
Οι Ρομά (Τσιγγάνοι) της Ελλάδας, εγκαταστημένοι ή μετακινούμενοι, αποτελούν ένα μέρος των Ρομά που ζουν σε όλη σχεδόν την υφήλιο. Άρχισαν να πρωτοεμφανίζονται σε περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας γύρω στον 11° αι. και στο σημερινό ελληνικό χώρο γύρω στο 14° με 15° αι. μ.Χ.. Έκτοτε ζουν σε διάφορα μέρη του ελληνικού χώρου, από τη Θράκη έως την Κρήτη, οργανωμένοι σε προσωρινούς ή μόνιμους οικισμούς, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες αντιλήψεις τους και την ιδιαίτερη κοινωνική τους δομή, και εξαριούν τις οικονομικές τους δραστηριότητες από τις ανάγκες της αγοράς που παρουσιάζονται στην περιβάλλουσα αυτούς μη τσιγγάνικη κοινωνία. Όπως φαίνεται, μετά από μια έξαρση των μετακινήσεων του πρώτου μεταναστευτικού ρεύματος προς τον ελληνικό χώρο και από εδώ προς τη βόρεια και δυτική Ευρώπη, που συνέβη μεταξύ 15ου & 16ου αι., οι ομάδες των Ρομ μείωσαν τις μετακινήσεις τους και άρχισαν να δημιουργούν μόνιμες εγκαταστάσεις.
Κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους που ζουν ανάμεσα μας βρίσκονται στον τόπο μας εδώ και χρόνια. Αυτό ισχύει και για τους Ρομά ή Τσιγγάνους όπως συνηθίζουμε να τους λέμε στην Ελλάδα. Τι γνωρίζουμε όμως για την ιστορία, τον πολιτισμό, τη γλώσσα αυτών των ανθρώπων.
Αρχικά είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας και της παράδοσης των Ρομά έχει διατηρηθεί μέσα στο χρόνο κυρίως με τον προφορικό λόγο. Είναι, δηλαδή, λίγες οι γραπτές μαρτυρίες που μας δίνουν κάποιες πληροφορίες για αυτούς.
Οι Ρομά, λοιπόν, αποτελούν μια ευρωπαϊκή εθνότητα με Ινδικές ρίζες. Η Ινδική τους καταγωγή αποδεικνύεται κυρίως μέσα από τη γλώσσα τους, τη Ρομανί, την οποία ακόμη μιλούν τα περισσότερα μέλη αυτής της εθνότητας. Με τον όρο Ρομά σήμερα γίνεται αναφορά:
> Στις διάφορες εθνοτικές ομάδες που αποτελούν τους Ρομά και που μιλούν παραλλαγές της γλώσσας Ρομανί.
> Κάθε άτομο που αποκαλείται ως «Τσιγγάνος» στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στην Τουρκία, καθώς και όσοι δεν κατάγονται από την Ανατολική Ευρώπη.
> Τους Ρομά (Τσιγγάνους) με την γενική έννοια του όρου.
Ο όρος Τσιγγάνος χρησιμοποιείται για να δηλώσει εθνοτικές ομάδες, οι οποίες σχηματίστηκαν από τη διασπορά εμπόρων, νομάδων και άλλων από τα βάθη της Ινδίας, από τον 10° αιώνα και μετά, και την ανάμιξη τους με ευρωπαϊκές και άλλες ομάδες κατά τη διάρκεια της διασποράς τους.
Η πολιτική που ακολουθήθηκε απέναντι στους Ρομά στη Σοβιετική Ένωση, μετά τη δημιουργία της το 1922, χωρίζεται σε δυο περιόδους: μέχρι το 1938 οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν ως διαφορετικοί άνθρωποι, που θα έπρεπε να εξελιχθούν ως συστατικό στοιχείο της Σοβιετικής κοινωνίας; μετά το 1938 οι Ρομά αντιμετωπίστηκαν ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της.
Οι κρατήσεις και οι διώξεις των Ρομά οι οποίες διήρκεσαν πολλούς αιώνες κλιμακώθηκαν μετά το 1938 με την γενοκτονία τους κατά της διάρκεια του καθεστώτος των Ναζί. Αποκαλούμενοι «πρόβλημα», «ακοινώνητοι» και «κοινωνικά υποδεέστεροι» συνελήφθησαν και δολοφονήθηκαν στο Γερμανικό Ράιχ και στις περιοχές που τελούσαν υπό Γερμανική κατοχή. Μέχρι το 1945 σχεδόν ένας στους τέσσερις Ρομά που ζούσε στην προπολεμική Ευρώπη έπεσε θύμα της Ναζιστικής δίωξης.
Μόνο μετά το 1970 άρχισε να υπάρχει μια αποτελεσματική κινητοποίηση σχετικά με την χειραφέτηση των Ρομά. Την δεκαετία αυτή συστάθηκαν πολλές οργανώσεις Ρομά τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, και έγιναν αξιοσημείωτες προσπάθειες ως προς την πολιτική εκπροσώπηση των Ρομά διεθνώς.
Οι Ρομά (Τσιγγάνοι) της Ελλάδας, εγκαταστημένοι ή μετακινούμενοι, αποτελούν ένα μέρος των Ρομά που ζουν σε όλη σχεδόν την υφήλιο. Άρχισαν να πρωτοεμφανίζονται σε περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας γύρω στον 11° αι. και στο σημερινό ελληνικό χώρο γύρω στο 14° με 15° αι. μ.Χ.. Έκτοτε ζουν σε διάφορα μέρη του ελληνικού χώρου, από τη Θράκη έως την Κρήτη, οργανωμένοι σε προσωρινούς ή μόνιμους οικισμούς, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες αντιλήψεις τους και την ιδιαίτερη κοινωνική τους δομή, και εξαριούν τις οικονομικές τους δραστηριότητες από τις ανάγκες της αγοράς που παρουσιάζονται στην περιβάλλουσα αυτούς μη τσιγγάνικη κοινωνία. Όπως φαίνεται, μετά από μια έξαρση των μετακινήσεων του πρώτου μεταναστευτικού ρεύματος προς τον ελληνικό χώρο και από εδώ προς τη βόρεια και δυτική Ευρώπη, που συνέβη μεταξύ 15ου & 16ου αι., οι ομάδες των Ρομ μείωσαν τις μετακινήσεις τους και άρχισαν να δημιουργούν μόνιμες εγκαταστάσεις.
Στον ελληνικό χώρο εγκαταστάθηκαν κυρίως σε αγροτικές περιοχές της Πελοποννήσου, της Κέρκυρας, της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης. Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδίως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εμφανίζεται ένα δεύτερο μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα Ρομά στην Ελλάδα που προέρχεται από την περιοχή της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης.
Ορισμένες ομάδες Ρομά χρησιμοποιούν πολλά στοιχεία από τη ρουμανική γλώσσα ή την αλβανική· πρόκειται προφανώς για ομάδες που μετακινήθηκαν από τη Ρουμανία και την Αλβανία τόσο στις αρχές του 20ου αι. όσο και πρόσφατα. Σήμερα ο αριθμός των Ρομά που ζουν στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 160 -200 χιλιάδες άτομα, ενώ σύμφωνα με άλλους δεν ξεπερνά τα 100-120 χιλιάδες άτομα.
1. Μπατσόρια
2. Μαπαμανέ-Ρομά
3. Ρομά
4. Σουβαλιώτες
5. Τσιγγάνος
6. Χωραχάγια (οι περισσότεροι μουσουλμάνοι)
7. Μεσκάρηδες (Αρκουδιάρηδες)
8. Δερμετζήδες
9. Χαντούρια
Οι περιοχές στις οποίες είναι μόνιμα εγκαταστημένοι ή εγκαθίστανται περιοδικά είναι πολλές· αναφέρουμε παρακάτω μερικές, στις οποίες υπάρχει συγκέντρωση μεγάλου πληθυσμού: Αθήνα (Αγ. Βαρβάρα, Λιόσια, Ζεφύρι, Ασπρόπυργος), Θεσσαλονίκη (Δενδροπόταμος, Ελευθέριο - Κορδελιό, Εύοσμος, Μενεμένη), Αγρίνιο, Αλεξάνδρεια Ημαθίας, Αμαλιάδα, Γαστούνη, Διδυμότειχο, Εξαμίλι Κορινθίας, Θήβα, Κάτω Αχαΐα, Μεσολόγγι, Νέα Αλικαρνασσός, Νέα Ιωνία Μαγνησίας, Ξάνθη (Ιούρναλικ, Γκαζχανέ, Δροσερό), Γενισέα, Κομοτηνή (Ήφαιστος), Σάπες, Αλεξανδρούπολη, Ορχομενός, Σέρρες, Σοφάδες, Φλώρινα, Νυμφόπετρα.
Το σύνολο των Ρομά της Ελλάδας δεν αποτελεί μια ενιαία εθνικοπολιτιστική και γλωσσική οντότητα. Οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις είναι πολλές και αφορούν τις χώρες προέλευσης (Ρουμανία, Αλβανία, Τουρκία κ.ά.), το βαθμό αφομοίωσής τους από την ελληνική κοινωνία, τη θρησκεία (Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι), τη μορφή της γλώσσας που μιλούν, το βαθμό εγκατάστασης (εγκαταστημένοι ή μετακινούμενοι) κ.ά.
'Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι Ρομά απέκτησαν σχετικά αργά την ελληνική ιθαγένεια (1955) και επομένως, όλα τα δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών που απορρέουν «τυπικά» από αυτήν. Λέμε «τυπικά» καθώς το στοιχειώδες θεσμικό πλαίσιο που συνοδεύει την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας, όσον αφορά την περίπτωση των Τσιγγάνων, παραμένει ανενεργό καθώς η πρόσβαση των τσιγγάνων στη δημόσια διοίκηση είναι σχεδόν ανύπαρκτη λόγω της κοινωνικής τους περιθωριοποίησης. Συμπερασματικά και σε συνδυασμό με την έλλειψη συντονισμένων ενεργειών για την ένταξη των Ρομά στο εκπαιδευτικό σύστημα, κατά τα παλαιότερα χρόνια, εντοπίζουμε συνήθειες, ήθη και έθιμα που ακόμα έχουν ισχυρή επιρροή στην καθημερινή ζωή των Ρομά στην Ελλάδα, στοιχεία που τους διαφοροποιούν από πολλούς Έλληνες. Πιο συγκεκριμένα, η διαφοροποίηση αυτή βρίσκει την έκφραση της στα επαγγέλματα που εξασκούν πολλοί Ρομά (πλανόδιοι πωλητές, συλλέκτες υλικών κ.τ.λ.), στους τόπους που κατοικούν (όρια δήμων και κοινοτήτων), στη στέγασή τους (καταυλισμοί, λυόμενα σπίτια, αυτοσχέδιες παράγκες), στις αντιλήψεις τους για τα δύο φύλα, το γάμο και την εκπαίδευση.
Όπως είπαμε στην Ελλάδα ζουν δύο ομάδες Ρομά: οι μετακινούμενοι και οι εγκαταστημένοι οι πρώτοι είναι συνήθως καρποσυλλέκτες ή πλανόδιοι έμποροι φρούτων, λαχανικών και άλλων ειδών οικιακής ανάγκης. Οι τόποι διαμονής τους ποικίλλουν και συναρτώνται με την εποχή και την περιοχή εργασίας τους.
Οι δεύτεροι κατοικούν συνήθως στις παρυφές των μεγάλων πόλεων, σε περιοχές συνήθως υποβαθμισμένες ή και σε χωριά. Τα επαγγέλματα που εξασκούν έχουν σχέση συνήθως με το εμπόριο και σπανιότερα με παροδική εξαρτημένη μισθωτή εργασία.
Η κοινωνική τους οργάνωση βασίζεται κυρίως στη συγγένεια, η οποία ως έννοια έχει ευρύτερο περιεχόμενο από αυτό που έχει η κοινωνία των άλλων Ελλήνων.
Ο συνεκτικός συγγενικός κρίκος βρίσκεται στην ιδιαίτερη ομάδα (φάρα) και μέσα σ' αυτήν διαμορφώνεται η συνείδηση του νεαρού ατόμου. Αυτή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το επάγγελμα του άνδρα αλλά και το ή τη σύζυγο που θα πάρει το νεαρό άτομο. Η οικογένεια των Ρομά είναι αυστηρά πατριαρχική και εμμένει σε αξίες, όπως η οικογενειακή συνοχή, η πολυτεκνία και ο γάμος σε μικρή ηλικία.
Όσον αφορά τη σχολική εκπαίδευση των Ρομά, υφίσταται ένας μύθος, αρκετά διαδεδομένος μεταξύ τους, ότι δηλαδή η σχολική μόρφωση και οι σπουδές δεν αποτελούν στοιχείο απαραίτητο για τη ζωή τους και την κοινωνία τους. Η αποχή των τσιγγάνων από τη σχολική φοίτηση προσεγγίζεται συχνά έξω από τη λογική της συσχέτισης με άλλους παράγοντες (σε συνάρτηση για παράδειγμα με άλλα άλυτα αιτήματα των οικογενειών, με την αδυναμία ή και άρνηση ορισμένων σχολικών κοινοτήτων να δεχθούν Τσιγγάνους μαθητές). Με τον τρόπο αυτό όμως οδηγείται κανείς εύκολα σε κρίσεις περί παθητικότητας των παιδιών και των οικογενειών τους. Τέτοιες αντιλήψεις, ενώ απέχουν πολύ από την πραγματικότητα και επί της ουσίας βλάπτουν, είναι ωστόσο για πολλούς αποδεκτές.
Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Οι Ρομά (Τσιγγάνοι) θέλουν την εκπαίδευση, αλλά μία εκπαίδευση που να σέβεται τις ανάγκες και τις αξίες τους. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όμως, δομείται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε συχνά να παραγνωρίζει τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών του να εξυπηρετεί τις ανάγκες και τις αξίες της ελληνικής μη τσιγγάνικης κοινωνίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό Ρομά, που φτάνει σε μερικές περιπτώσεις και το 81,8%, να παραμένουν αναλφάβητοι.
Η γλώσσα των Ρομά, η ρομανές (ή ρομανί), αντικατοπτρίζει κάποια χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους, κυρίαρχο από τα οποία είναι η έντονη ποικιλία. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι Ρομά της Ελλάδας παρουσιάζει μια τεράστια ποικιλία που εντοπίζεται κυρίως στο λεξιλόγιο και δευτερευόντως στη φωνητική, τη μορφολογία και τη σύνταξη. Η ρομανές των Ρομά της Ελλάδας είναι μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα και παρουσιάζει αρκετά κοινά στοιχεία με τις άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Περιέχει στοιχεία των αρχικών γλωσσών των Ρομ (σανσκριτικά, χίντι, παντάμπι κ.ά.), καθώς και πολλά στοιχεία από την περσική, την τουρκική, τη ρουμανική, τη αρμενική, τη βουλγαρική και φυσικά, την ελληνική.
Είναι γεγονός ότι ακόμη και σήμερα τα 15 περίπου εκατομμύρια Ρομά σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή διακρίσεις, απόρριψη, αποκλεισμό και παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους. Και η πραγματικότητα αυτή αποτελεί καθημερινότητα και πολλών άλλων ομάδων συνανθρώπων μας, εκτός των Ρομά.
Σύμφωνα με έρευνες, στην Ελλάδα οι Τσιγγάνοι είναι οργανωμένοι σε εννέα φυλές:
1. Μπατσόρια
2. Μαπαμανέ-Ρομά
3. Ρομά
4. Σουβαλιώτες
5. Τσιγγάνος
6. Χωραχάγια (οι περισσότεροι μουσουλμάνοι)
7. Μεσκάρηδες (Αρκουδιάρηδες)
8. Δερμετζήδες
9. Χαντούρια
Οι περιοχές στις οποίες είναι μόνιμα εγκαταστημένοι ή εγκαθίστανται περιοδικά είναι πολλές· αναφέρουμε παρακάτω μερικές, στις οποίες υπάρχει συγκέντρωση μεγάλου πληθυσμού: Αθήνα (Αγ. Βαρβάρα, Λιόσια, Ζεφύρι, Ασπρόπυργος), Θεσσαλονίκη (Δενδροπόταμος, Ελευθέριο - Κορδελιό, Εύοσμος, Μενεμένη), Αγρίνιο, Αλεξάνδρεια Ημαθίας, Αμαλιάδα, Γαστούνη, Διδυμότειχο, Εξαμίλι Κορινθίας, Θήβα, Κάτω Αχαΐα, Μεσολόγγι, Νέα Αλικαρνασσός, Νέα Ιωνία Μαγνησίας, Ξάνθη (Ιούρναλικ, Γκαζχανέ, Δροσερό), Γενισέα, Κομοτηνή (Ήφαιστος), Σάπες, Αλεξανδρούπολη, Ορχομενός, Σέρρες, Σοφάδες, Φλώρινα, Νυμφόπετρα.
Το σύνολο των Ρομά της Ελλάδας δεν αποτελεί μια ενιαία εθνικοπολιτιστική και γλωσσική οντότητα. Οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις είναι πολλές και αφορούν τις χώρες προέλευσης (Ρουμανία, Αλβανία, Τουρκία κ.ά.), το βαθμό αφομοίωσής τους από την ελληνική κοινωνία, τη θρησκεία (Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι), τη μορφή της γλώσσας που μιλούν, το βαθμό εγκατάστασης (εγκαταστημένοι ή μετακινούμενοι) κ.ά.
'Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι Ρομά απέκτησαν σχετικά αργά την ελληνική ιθαγένεια (1955) και επομένως, όλα τα δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών που απορρέουν «τυπικά» από αυτήν. Λέμε «τυπικά» καθώς το στοιχειώδες θεσμικό πλαίσιο που συνοδεύει την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας, όσον αφορά την περίπτωση των Τσιγγάνων, παραμένει ανενεργό καθώς η πρόσβαση των τσιγγάνων στη δημόσια διοίκηση είναι σχεδόν ανύπαρκτη λόγω της κοινωνικής τους περιθωριοποίησης. Συμπερασματικά και σε συνδυασμό με την έλλειψη συντονισμένων ενεργειών για την ένταξη των Ρομά στο εκπαιδευτικό σύστημα, κατά τα παλαιότερα χρόνια, εντοπίζουμε συνήθειες, ήθη και έθιμα που ακόμα έχουν ισχυρή επιρροή στην καθημερινή ζωή των Ρομά στην Ελλάδα, στοιχεία που τους διαφοροποιούν από πολλούς Έλληνες. Πιο συγκεκριμένα, η διαφοροποίηση αυτή βρίσκει την έκφραση της στα επαγγέλματα που εξασκούν πολλοί Ρομά (πλανόδιοι πωλητές, συλλέκτες υλικών κ.τ.λ.), στους τόπους που κατοικούν (όρια δήμων και κοινοτήτων), στη στέγασή τους (καταυλισμοί, λυόμενα σπίτια, αυτοσχέδιες παράγκες), στις αντιλήψεις τους για τα δύο φύλα, το γάμο και την εκπαίδευση.
Όπως είπαμε στην Ελλάδα ζουν δύο ομάδες Ρομά: οι μετακινούμενοι και οι εγκαταστημένοι οι πρώτοι είναι συνήθως καρποσυλλέκτες ή πλανόδιοι έμποροι φρούτων, λαχανικών και άλλων ειδών οικιακής ανάγκης. Οι τόποι διαμονής τους ποικίλλουν και συναρτώνται με την εποχή και την περιοχή εργασίας τους.
Οι δεύτεροι κατοικούν συνήθως στις παρυφές των μεγάλων πόλεων, σε περιοχές συνήθως υποβαθμισμένες ή και σε χωριά. Τα επαγγέλματα που εξασκούν έχουν σχέση συνήθως με το εμπόριο και σπανιότερα με παροδική εξαρτημένη μισθωτή εργασία.
Η κοινωνική τους οργάνωση βασίζεται κυρίως στη συγγένεια, η οποία ως έννοια έχει ευρύτερο περιεχόμενο από αυτό που έχει η κοινωνία των άλλων Ελλήνων.
Ο συνεκτικός συγγενικός κρίκος βρίσκεται στην ιδιαίτερη ομάδα (φάρα) και μέσα σ' αυτήν διαμορφώνεται η συνείδηση του νεαρού ατόμου. Αυτή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το επάγγελμα του άνδρα αλλά και το ή τη σύζυγο που θα πάρει το νεαρό άτομο. Η οικογένεια των Ρομά είναι αυστηρά πατριαρχική και εμμένει σε αξίες, όπως η οικογενειακή συνοχή, η πολυτεκνία και ο γάμος σε μικρή ηλικία.
Όσον αφορά τη σχολική εκπαίδευση των Ρομά, υφίσταται ένας μύθος, αρκετά διαδεδομένος μεταξύ τους, ότι δηλαδή η σχολική μόρφωση και οι σπουδές δεν αποτελούν στοιχείο απαραίτητο για τη ζωή τους και την κοινωνία τους. Η αποχή των τσιγγάνων από τη σχολική φοίτηση προσεγγίζεται συχνά έξω από τη λογική της συσχέτισης με άλλους παράγοντες (σε συνάρτηση για παράδειγμα με άλλα άλυτα αιτήματα των οικογενειών, με την αδυναμία ή και άρνηση ορισμένων σχολικών κοινοτήτων να δεχθούν Τσιγγάνους μαθητές). Με τον τρόπο αυτό όμως οδηγείται κανείς εύκολα σε κρίσεις περί παθητικότητας των παιδιών και των οικογενειών τους. Τέτοιες αντιλήψεις, ενώ απέχουν πολύ από την πραγματικότητα και επί της ουσίας βλάπτουν, είναι ωστόσο για πολλούς αποδεκτές.
Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Οι Ρομά (Τσιγγάνοι) θέλουν την εκπαίδευση, αλλά μία εκπαίδευση που να σέβεται τις ανάγκες και τις αξίες τους. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όμως, δομείται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε συχνά να παραγνωρίζει τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών του να εξυπηρετεί τις ανάγκες και τις αξίες της ελληνικής μη τσιγγάνικης κοινωνίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό Ρομά, που φτάνει σε μερικές περιπτώσεις και το 81,8%, να παραμένουν αναλφάβητοι.
Η γλώσσα των Ρομά - Η ρομανές
Η γλώσσα των Ρομά, η ρομανές (ή ρομανί), αντικατοπτρίζει κάποια χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους, κυρίαρχο από τα οποία είναι η έντονη ποικιλία. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι Ρομά της Ελλάδας παρουσιάζει μια τεράστια ποικιλία που εντοπίζεται κυρίως στο λεξιλόγιο και δευτερευόντως στη φωνητική, τη μορφολογία και τη σύνταξη. Η ρομανές των Ρομά της Ελλάδας είναι μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα και παρουσιάζει αρκετά κοινά στοιχεία με τις άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Περιέχει στοιχεία των αρχικών γλωσσών των Ρομ (σανσκριτικά, χίντι, παντάμπι κ.ά.), καθώς και πολλά στοιχεία από την περσική, την τουρκική, τη ρουμανική, τη αρμενική, τη βουλγαρική και φυσικά, την ελληνική.
Είναι γεγονός ότι ακόμη και σήμερα τα 15 περίπου εκατομμύρια Ρομά σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή διακρίσεις, απόρριψη, αποκλεισμό και παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους. Και η πραγματικότητα αυτή αποτελεί καθημερινότητα και πολλών άλλων ομάδων συνανθρώπων μας, εκτός των Ρομά.
ΠΗΓΗ: ogdoo.gr
0 Σχόλια