Η Άννα Ποταμιάνου, το γένος Πιπινέλη, ψυχαναλύτρια της λεγόμενης δεύτερης γενιάς, γεννήθηκε το 1926 στον Πειραιά και πέθανε στην Αθήνα το Σάββατο 28 Αυγούστου 2021.
Το ενδιαφέρον της για την ψυχανάλυση άρχισε πολύ νωρίς, σχεδόν από τα εφηβικά της χρόνια, μέσα από τα προσωπικά της διαβάσματα.
Στην διάρκεια της γερμανικής κατοχής συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση. Για την αντιστασιακή της δράση, την προσφορά της στον Ερυθρό Σταυρό, και για το σύνολο του έργου της, τιμήθηκε με μετάλλια και διακρίσεις.
Σπούδασε φιλοσοφία και αρχαιολογία στην Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και Ψυχολογία στη Σορβόννη. Το 1958 υποστήριξε διδακτορική διατριβή στην Φιλοσοφία με θέμα «Τα αίτια της αντικοινωνικής συμπεριφοράς».
Στην Γαλλία της δεκαετίας του 50, γνωρίζει την ψυχαναλυτική ατμόσφαιρα στο πανεπιστήμιο και στους ψυχιατρικούς θεσμούς, και επηρεάζεται από τους S. Lebovici και R. Diatkine με τους οποίους θα συνεργαστεί για πολλά χρόνια στο Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών και αργότερα στις διαδικασίες θεσμικής αναγνώρισης του ελληνικού Study Group από την Διεθνή Ψυχαναλυτική Ένωση.
Ξεκινάει μια πρώτη ανάλυση στην Αθήνα με τον Δημήτρη Κουρέτα που διήρκησε πέντε περίπου χρόνια. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας πηγαίνει ξανά το Παρίσι όπου κάνει μια δεύτερη ανάλυση με την Catherine Parat και παράλληλα ξεκινάει την ψυχαναλυτική της εκπαίδευση.
Εκπαιδεύτηκε στην ψυχανάλυση στην Ψυχαναλυτική Εταιρεία των Παρισίων [SPP] της οποίας έγινε μέλος το 1974, στην ψυχοσωματική στο Ινστιτούτο Ψυχοσωματικής των Παρισίων (IPSO- Pierre Marty), και στην ψυχαναλυτική θεραπεία παιδιών στο Κέντρο Εκπαίδευσης Ψυχοθεραπειών των Παρισίων [CFPP].
Στην μακρά καριέρα της ανέλαβε διάφορες υπεύθυνες θέσεις: υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, διετέλεσε μέλος του ΔΣ της της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης (2005-2009), Fellow του Διεθνούς Συμβουλίου Ψυχολόγων, διηύθηνε το ΚΨΥ κ.α.
Κυριότερη εκπρόσωπος της λεγόμενης «γαλλικής» ψυχαναλυτικής σχολής στην Ελλάδα, υπήρξε διδάσκουσα ψυχαναλύτρια της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, και της Γαλλικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας (SPP) από το 1980. Μέλος του Ψυχοσωματικού Ινστιτούτο Παρισίων, πολλά χρόνια αργότερα (2001) θα πρωτοστατήσει μαζί με νεότερους συναδέλφους στην ίδρυση της Ελληνικής Ψυχοσωματικής Εταιρείας IPSO- Pierre Marty.
Η Άννα Ποταμιάνου εργάστηκε ως υπεύθυνη της Υπηρεσίας Επιμελητών του Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών, έως το 1954. Επιστρέφοντας το 1955 από την Παρίσι, εμπνευσμένη από τα πρώτα σκιρτήματα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη Γαλλία, θα ασχοληθεί ενεργά με την οργάνωση δομών ψυχικής υγείας στη χώρα μας. Το 1956 ιδρύεται το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών (του οποίου τυπικός ιδρυτής είναι το Εθνικό Ίδρυμα «Βασιλεύς Παύλος»), ένας θεσμός που διευκόλυνε την ανάπτυξη της ψυχανάλυσης στη χώρα μας. Πρωταγωνίστρια, όσον αφορά την ιδέα της ίδρυσης, καθώς και σε ορισμένες μεθοδολογικές και θεωρητικές του επιλογές είναι η ψυχολόγος και μετέπειτα ψυχαναλύτρια Άννα Ποταμιάνου, αντιπρόεδρος του πρώτου διοικητικού συμβουλίου.
Στο ΚΨΥ παρέχονται ποικίλες συμβουλευτικές και μεταγενέστερα ψυχιατρικές υπηρεσίες. Σημαντική είναι η προσφορά του και στην ειδική παιδαγωγική. Το Επιστημονικό προσωπικό αποτελείται κυρίως από ψυχίατρους και ψυχολόγους. Το ΚΨΥ υπήρξε την πρώτη θεσμοθετημένη προσπάθεια ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα, οργανώνοντας προοδευτικά Έξω-νοσοκομειακούς τομείς ψυχικής υγείας για την πρόληψη και θεραπεία ψυχικών διαταραχών σε παιδιά και ενήλικες. Σε μια Ελλάδα της πολιτικής αστάθειας, του διχασμού και της εσωστρέφειας, με εξόριστους τους πολιτικούς αντίπαλους και τους ψυχικά ασθενείς αποκλεισμένους σε άσυλα και σε κλειστές δομές, η κίνηση αυτή ήταν κάτι παραπάνω από ριζοσπαστική. Πρέπει επίσης να θυμίσουμε ότι εκείνη την σκοτεινή περίοδο η Άννα Ποταμιάνου προσέφερε υπαρξιακή και επαγγελματική διέξοδο σε εκλεκτούς ψυχιάτρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και παιδαγωγούς οι οποίοι ήταν στιγματισμένοι για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και είχαν αποκλειστεί εργασιακά από τον δημόσιο τομέα.
Στο πλαίσιο του ΚΨΥ πολλοί άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές και δυσλειτουργίες επωφελήθηκαν σύγχρονων υπηρεσιών αδιανόητων μέχρι τότε στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα πολλοί επαγγελματίες της ψυχικής υγείας εμπνεύστηκαν από την μαθητεία τους κοντά στην Άννα Ποταμιάνου και εκπαιδεύτηκαν στην ψυχοδυναμική θεραπευτική προσέγγιση και στην ψυχανάλυση. Ως το 1967 εκτός από την να Ποταμιάνου, η μόνη ψυχαναλύτρια που υπηρετούσε στο ΚΨΥ ήταν η Φρόσω Καραπάνου, συνεργάτης του Κέντρου από το 1956, οι υπόλοιποι ήταν ψυχαναλυτικά ενήμεροι ψυχολόγοι ή ψυχίατροι. Σ’ αυτό το πνεύμα εντάσσονται και οι τακτικές επισκέψεις ξένων ψυχαναλυτών, της γαλλικής και της αγγλοσαξονικής παράδοσης, με στόχο σεμινάρια και διαλέξεις. Υπήρχε όπως είπαμε σταθερή συνεργασία του Κ.Ψ.Υ. με τους Γάλλους καθηγητές Παιδοψυχιατρικής, ψυχαναλυτές και πρωτεργάτες της Γαλλικής ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, S. Lebovici και R. Diatkine, οι οποίοι εκτός από σεμινάρια, έκαναν και εποπτείες. Προσκλήθηκαν επίσης και παρουσίασαν εργασίες τους για πρώτη φορά στην Ελλάδα επιστήμονες όπως οι M. Mahler, A. Solnit, M.Friend, E. Buxbaum, W. Niederland κ.ά.
Σημαντική δραστηριότητα του Κέντρου ήταν και η εκπαίδευση κλινικών ψυχολόγων, δεδομένου ότι δεν υπήρχε ακόμη στην Ελλάδα Πανεπιστημιακή Σχολή Ψυχολογίας.
Εν ολίγοις, από την δεκαετία του 50, με πρωτοβουλία της Άννας Ποταμιάνου, το ΚΨΥ διαμορφώνεται ως ένας χώρος όπου εφαρμόζεται μια ψυχοδυναμική πρακτική και αναπτύσσεται ψυχαναλυτικός λόγος ο οποίος σημαδεύτηκε από την παρουσία σημαντικών ξένων ψυχαναλυτών σε μια περίοδο που οι άλλοι θεσμοί, πανεπιστημιακοί και ψυχιατρικοί, αντιστέκονταν ακόμα στην ψυχανάλυση.
Το 1968 η Άννα Ποταμιάνου παραιτείται από το ΚΨΥ εξαιτίας της δικτατορίας για να επανέλθει μετά την μεταπολίτευση (από το 1974 ως το 1978 αναλαμβάνει και πάλι την διεύθυνση).
Το 1984 ιδρύεται η Ελληνική Ψυχαναλυτική Εταιρεία, αποτέλεσμα προσπαθειών 35 ετών (1947-1982), από τους ψυχαναλυτές Αθηνά Αλεξανδρή, Σταυρούλα Μπεράτη, Άννα Ποταμιάνου, Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο και Πέτρο Χαρτοκόλλη, μέλη της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης.
Ήδη από το 1972 η Άννα Ποταμιάνου εργάζεται ιδιωτικά ως ψυχαναλύτρια στην Αθήνα, και για 45 χρόνια αναλύει, εκπαιδεύει πολλούς ψυχαναλυτές, διεξάγει σεμινάρια, δίνει διαλέξεις, μετέχει σε συνέδρια, δημοσιεύει σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά, σε συλλογικούς τόμους, γράφει βιβλία, γαλλικά και ελληνικά.
Γαλουχημένη στη γαλλική ψυχανάλυση, διατηρεί ταυτόχρονα μια σταθερή επικοινωνία με τα διεθνή ρεύματα. Έχει στενές προσωπικές σχέσεις με τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γαλλικής ψυχανάλυσης όπως είναι ο André Green, ο Pierre Marty, o Michel de M’ Uzan, η Piera Aulagnier, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, και άλλοι, τους οποίους προσκαλεί συχνά, συνήθως μέσω της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, στην Ελλάδα δίνοντας την ευκαιρία στην ψυχαναλυτική κοινότητα να έρθει σε επαφή με τον άμεσο προφορικό λόγο αυτών των προσωπικοτήτων.
Μέχρι το τελευταία χρόνια της ζωής της διατηρούσε σχέσεις και συνεργασίες με νεότερους Έλληνες ψυχαναλυτές, καρπός μίας τέτοιας συνεργασίας είναι και το τελευταίο της βιβλίο
«Η ποίησις των ονείρων».
Το κλινικό και θεωρητικό έργο της επικεντρώνεται στις τραυματικές ψυχικές καταστάσεις, στις αλλοτριωτικές ταυτίσεις, στις οριακές καταστάσεις, τις ναρκισσιστικές οργανώσεις και τις ψυχοσωματικές παλινδρομήσεις και αποδιοργανώσεις, στην καταστροφικότητα, και γενικότερα της αρνητικοποιούσες διεργασίες του ψυχισμού. Μελέτησε επίσης την αρχαία τραγωδία, την αισθητική και την τέχνη και τους μύθους πιστή στην φροϋδική παράδοση.
Η αρχική της παραγωγή βιβλίων είναι ψυχοκοινωνικού χαρακτήρα.
Από το 1984 αρχίζει να γράφει ψυχαναλυτικά βιβλία στα γαλλικά για να είναι σε επικοινωνία με την διεθνή ψυχαναλυτική κοινότητα. Κυκλοφορεί 4 βιβλία στα γαλλικά (εδώ καταγράφουμε τις ελληνικές μεταφράσεις τους):
«Τα παιδιά της τρέλας», Νεφέλη, 1984, «Ψυχική οικονομία και δυναμική στις οριακές καταστάσεις», Χατζηνικολή, 1993,
«Διαδικασίες επανάληψης και προσφορές του Εγώ», Κέδρος, 1999,
«Το τραυματικό», Εστία, 2005.
Τα βιβλία αυτά που της δίνουν κύρος ιδιαίτερα στον γαλλόφωνο ψυχαναλυτικό χώρο, επεξεργάζονται ζητήματα της καλούμενης «νέας» παθολογίας όπως είναι οι διαταραχές ταυτίσεων και ταυτότητας, το τραύμα και οι παθογόνες επαναλήψεις του, οι οριακές ψυχικές οργανώσεις. Η συγγραφέας, με τη θεωρητική ανάπτυξη των εννοιών αλλά και με τα κλινικά παραδείγματα, δίνει τρόπους ακρόασης και ερμηνείας της ψυχικής οδύνης. Η εμπειρία της με αναλύσεις παιδιών, η ενασχόληση της με την οικογενειακή δυναμική και την ψυχική ανάπτυξη παιδιών με γονείς βίαιους, ψυχωτικούς, ή ψυχικά απρόσιτους, την οδηγεί να ενσωματώσει στις θεωρητικοποιήσεις της την λειτουργία του αντικειμένου, των ελλειμάτων στην συμβολοποίηση στης α-μνημονικές εμπειρίες, την εξέλιξή τους μέσα στην θεραπεία καθώς και τις τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ψυχαναλυτές.
Ακολουθεί η τρίτη συγγραφική της περίοδος. Από το 2007 γράφει και πάλι στα ελληνικά μια σειρά δοκίμια όπου η ψυχαναλυτική κλινική συναντιέται με την φιλοσοφία, την ανθρωπολογία μελετώντας τις θεματικές του θανάτου, της δημιουργικότητας και της αυτοκαταστροφής μέσω της επιστροφής της ενόρμησης στον εαυτό.
Το 2019 δημοσιεύει τα δύο τελευταία βιβλία της.
«Δονήσεις και δίοδοι – καταμερισμοί και αναθέσεις (Vibrations et passages- partages et delegations)», μια δίγλωσση έκδοση, ελληνική/γαλλική, της Ελληνικής Ψυχοσωματικής Εταιρείας. Με άξονα το σώμα και την ενορμητικότητά του, συζητά τη διαδικασία ψυχικοποίησης και το αρνητικό της, τις σχέσεις σώματος και ψυχισμού, τις διόδους και τους καταμερισμούς που στοιχειοθετούνται μεταξύ τους και τις μεταλλαγές. Τέλος μελετά τις σχέσεις των Ψυχανάλυσης και Ψυχοσωματικής.
«Η ποίησις των ονείρων» όπου εξετάζει τις διαδικασίες οργάνωσης του ονείρου κατά την απρόσκοπτη όπως και τη διαταραγμένη ανέλιξη, φωτίζοντας τις σύγχρονες αντιλήψεις στην ψυχαναλυτική θεωρία και τεχνική.
Συνολικά η Άννα Ποταμιάνου έχει εκδώσει 10 βιβλία και έχει συνεργασθεί στην έκδοση 17 συλλογικών τόμων. Δημοσίευσε επίσης μεγάλο αριθμό άρθρων σε ξένα και ελληνικά περιοδικά.
Πηγή: https://www.psychoanalysis.gr/
0 Σχόλια