ΒΙΚΡΑΜ ΠΑΤΕΛ: ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΑΠΟ ΟΛΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Φανταστείτε για μια στιγμή δύο άντρες, τον Ραούλ και τον Ρατζίβ. Ζουν στην ίδια γειτονιά, έχουν ίδιο μορφωτικό επίπεδο και παρόμοιες δουλειές. Εμφανίζονται και οι δύο στα επείγοντα του τοπικού νοσοκομείου με οξύ πόνο στο στήθος. Στον Ραούλ πραγματοποιείται καρδιακή επέμβαση, αλλά τον Ρατζίβ τον στέλνουν σπίτι. 

Τι μπορεί να εξηγήσει αυτή τη διαφορά στην εμπειρία αυτών των δύο σχεδόν ίδιων αντρών; Ο Ρατζίβ έχει μια ψυχική πάθηση. Η διαφορά στην ποιότητα της ιατρικής περίθαλψης που λαμβάνουν οι άνθρωποι με ψυχικές παθήσεις είναι ένας από τους λόγους που ζουν λιγότερο από τους ανθρώπους χωρίς ψυχικές παθήσεις. Ακόμη και σε χώρες του κόσμου που είναι πλουσιότερες σε πόρους, η διαφορά του προσδοκώμενου ζωής φτάνει τα 20 χρόνια. Στις αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου, η διαφορά είναι ακόμη μεγαλύτερη. 

Φυσικά, όμως, οι ψυχικές παθήσεις μπορούν να σκοτώσουν και με πιο άμεσους τρόπους. Το πιο προφανές παράδειγμα είναι η αυτοκτονία. Κάποιοι μπορεί να εκπλαγείτε, όπως και εγώ όταν ανακάλυψα πως η αυτοκτονία βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των κυρίαρχων αιτιών θνησιμότητας στους νέους ανθρώπους σε όλες τις χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων και των πιο φτωχών χωρών. 

Πέρα όμως από την επιρροή που έχει μια πάθηση στο προσδοκώμενο ζωής, μας απασχολεί επίσης και η ποιότητα της ζωής που ζει κανείς. Προκειμένου να εξετάσουμε τη συνολική επιρροή μιας πάθησης τόσο στο προσδοκώμενο ζωής όσο και στην ποιότητά της, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το σύστημα DALY, που υπολογίζει τα έτη ζωής χωρίς αναπηρία. Όταν το κάνουμε αυτό, ανακαλύπτουμε ανησυχητικά στοιχεία για τις ψυχικές παθήσεις, που ισχύουν παγκοσμίως. Για παράδειγμα, ότι οι ψυχικές παθήσεις είναι μέσα στους κυρίαρχους λόγους αναπηρίας σε όλο τον κόσμο. Η κατάθλιψη, για παράδειγμα, είναι η τρίτη μεγαλύτερη αιτία αναπηρίας στα παιδιά μαζί με παθήσεις όπως η διάρροια και η πνευμονία. Αν προσθέσετε όλες τις ψυχικές παθήσεις μαζί, φτάνουν περίπου το 15% της συνολικής παγκόσμιας νοσοεπιβάρυνσης. Πράγματι, οι ψυχικές παθήσεις επιβαρύνουν πολύ τη ζωή. Πέρα όμως από το φορτίο της νοσοεπιβάρυνσης ας λάβουμε υπόψιν τους απόλυτους αριθμούς. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως υπάρχουν σχεδόν τετρακόσια με πεντακόσια εκατομμύρια ανθρώπων στο μικροσκοπικό μας πλανήτη που πάσχουν από ψυχικές παθήσεις. Κάποιοι από εσάς εδώ φαίνεστε να εκπλήσσεστε με αυτό τον αριθμό, σκεφτείτε όμως για λίγο την απίστευτη ποικιλομορφία των ψυχικών ασθενειών, από τον αυτισμό και τη νοητική υστέρηση στα παιδιά, μέχρι την κατάθλιψη και το άγχος, τη χρήση ουσιών και τις ψυχώσεις στους ενήλικες ως και τη γεροντική άνοια, και είμαι σίγουρος πως όλοι όσοι βρισκόμαστε εδώ σήμερα μπορούμε να σκεφτούμε τουλάχιστον ένα άτομο που έχει μια ψυχική πάθηση στο στενότερο προσωπικό μας κύκλο. 

Πέρα όμως από τους συγκλονιστικούς αριθμούς, το πραγματικά σημαντικό, το πραγματικά ανησυχητικό στο επίπεδο της παγκόσμιας υγείας, είναι ότι η τεράστια πλειοψηφία όσων πάσχουν δεν λαμβάνει την περίθαλψη που ξέρουμε ότι μπορεί να αλλάξει δραματικά τη ζωή τους, και θυμηθείτε ότι έχουμε σημαντικά στοιχεία ότι αρκετές αγωγές, φαρμακευτικές, ψυχολογικές, και κοινωνικές μπορούν να φέρουν τεράστια διαφορά. Και όμως, ακόμη και στις πιο ανεπτυγμένες χώρες, όπως και εδώ στην Ευρώπη, σχεδόν το 50% των πασχόντων δεν λαμβάνουν καμία τέτοια φροντίδα. Στις χώρες που δουλεύω εγώ αυτό το λεγόμενο «κενό θεραπείας» φτάνει το εκπληκτικό 90%. Είναι εύλογο, άρα, πως αν μιλήσεις με οποιονδήποτε πάσχει από ψυχική πάθηση, είναι πολύ πιθανόν να ακούσεις ιστορίες κρυμμένης ταλαιπωρίας, ντροπής και διακρίσεων σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής τους. Ίσως όμως το πιο θλιβερό από όλα είναι οι ιστορίες κακοποίησης ακόμη και των πιο βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως της νεαρής γυναίκας της εικόνας που συμβαίνουν κάθε μέρα, δυστυχώς ακόμη και στα ιδρύματα που δημιουργήθηκαν για να περιθάλψουν ανθρώπους με ψυχικές παθήσεις, τα ψυχιατρεία. 

Αυτή ακριβώς η αδικία έδωσε ώθηση στην αποστολή μου να προσπαθήσω να αλλάξω τη ζωή εκείνων που πάσχουν από ψυχικές παθήσεις και μια κρίσιμη δράση στην οποία επικεντρώθηκα, είναι η γεφύρωση του κενού μεταξύ της γνώσης που έχουμε και μπορεί να αλλάξει ζωές, τη γνώση αποτελεσματικών θεραπειών και των τρόπων με τους οποίους μπορούμε να την εφαρμόσουμε στην καθημερινότητα. Μια πολύ σημαντική πρόκληση που είχα να αντιμετωπίσω ήταν η μεγάλη έλλειψη επαγγελματιών ψυχικής υγείας, όπως ψυχιάτρων και ψυχολόγων, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο. 

Σπούδασα Ιατρική στην Ινδία και επέλεξα να ειδικευθώ στην ψυχιατρική, κάτι που απογοήτευσε τη μητέρα μου και την υπόλοιπη οικογένεια, που πίστευε πως η νευροχειρουργική θα ήταν πιο αξιοσέβαστη επιλογή για το λαμπρό τους γιο. Παρ' όλα αυτά, επέμεινα στην ψυχιατρική, και κατέληξα να σπουδάζω στη Μ. Βρετανία σε κάποια από τα καλύτερα νοσοκομεία της χώρας. Ήμουν πολύ τυχερός. Ήμουν μέλος μιας ομάδας απίστευτα ταλαντούχων, εύσπλαχνων και το κυριότερο, εξαιρετικά εκπαιδευμένων και ειδικευμένων επαγγελματιών της ψυχικής υγείας. 

Μετά την πρακτική μου, δούλεψα πρώτα στη Ζιμπάμπουε και μετά στην Ινδία, αντιμετώπισα μια ολότελα διαφορετική πραγματικότητα. Την πραγματικότητα ενός κόσμου που δεν είχε σχεδόν καθόλου επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, στη Ζιμπάμπουε υπήρχαν περίπου δώδεκα ψυχίατροι, οι περισσότεροι από αυτούς ζούσαν και εργάζονταν στην πόλη Χαράρε, και υπήρχαν μόνο δύο για να φροντίζουν τις ανάγκες ψυχικής υγείας των εννέα εκατομμυρίων που μένουν στην επαρχία. 

Στην Ινδία, είδα πως η κατάσταση δεν ήταν και πολύ καλύτερη. Για να σας δώσω μια εικόνα, σύμφωνα με τα δεδομένα της Βρετανίας, θα περιμέναμε να αντιστοιχούν στην Ινδία περίπου 150.000 ψυχίατροι. Μαντέψτε πόσοι είναι στην πραγματικότητα. Τρεις χιλιάδες, περίπου 2% του προηγούμενου αριθμού. 

Γρήγορα κατάλαβα πως δεν μπορούσα να εφαρμόσω τα πρότυπα ψυχικής υγείας στα οποία είχα εκπαιδευτεί, τα οποία βασίζονται πολύ στους εξειδικευμένους, ακριβούς επαγγελματίες της ψυχικής υγείας για να παρέχουν ψυχική ιατρική περίθαλψη σε χώρες όπως η Ινδία και η Ζιμπάμπουε. Έπρεπε να σκεφτώ κάτι καινοτόμο, ένα διαφορετικό πρότυπο περίθαλψης. 

Τότε βρήκα αυτά τα βιβλία και σε αυτά τα βιβλία ανακάλυψα την ιδέα της μετατόπισης καθηκόντων στην παγκόσμια υγεία. Αυτή η ιδέα είναι αρκετά απλή: Όταν υπάρχει έλλειψη εξειδικευμένων επαγγελματιών μπορείς να πάρεις διαθέσιμα άτομα από την τοπική κοινότητα και να τα εκπαιδεύσεις να παρέχουν διάφορες αγωγές. Στα βιβλία αυτά διάβασα παραδείγματα που εμπνέουν, όπως για απλούς ανθρώπους που εκπαιδεύτηκαν να ξεγεννούν μωρά, όπως και να εντοπίζουν και να θεραπεύουν την πρώιμη πνευμονία με μεγάλη επιτυχία. Συνειδητοποίησα πως αν μπορείς να εκπαιδεύσεις απλούς ανθρώπους να παρέχουν τόσο πολύπλοκες θεραπευτικές αγωγές, τότε ίσως μπορούν να κάνουν το ίδιο στον τομέα της ψυχικής υγείας. 

Σήμερα έχω τη χαρά να σας ενημέρωσω ότι έχουν γίνει πολλά πειράματα μετατόπισης καθηκόντων στην ψυχική υγεία σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο την τελευταία δεκαετία και θέλω να μοιραστώ μαζί σας τα αποτελέσματα τριών συγκεκριμένων, που όλα επικεντρώνουν στην κατάθλιψη, τη συχνότερη ψυχική πάθηση. Στην επαρχία της Ουγκάντα, ο Πολ Μπόλτον και οι συνάδελφοί του, εκπαίδευσαν χωρικούς, και απέδειξαν πως μπορούν να παρέχουν διαπροσωπική ψυχοθεραπεία για την κατάθλιψη, η οποία --σύμφωνα με κλινικές μελέτες-- βοήθησε το 90% των ανθρώπων που την λάμβαναν να ξεπεράσουν την κατάθλιψη, σε σύγκριση με το περίπου 40% όσων δεν την λάμβαναν. Παρομοίως, στην επαρχία του Πακιστάν, ο Ατίφ Ράχμαν και οι συνάδελφοί του απέδειξαν ότι οι ιατρικές επισκέπτριες, που είναι τοπικές μαίες στο σύστημα υγείας του Πακιστάν, μπορούσαν να παρέχουν γνωστική και συμπεριφορική ψυχοθεραπεία στις μητέρες με κατάθλιψη, με πάλι με σημαντικά αποτελέσματα. Περίπου 75% των μητέρων θεραπεύτηκε, σε σύγκριση με περίπου 45% στα υπόλοιπα χωριά. Στη δική μου έρευνα, στη Γκόα της Ινδίας, αποδείξαμε πως οι ερασιτέχνες κοινωνικοί λειτουργοί της κοινότητας μπορούν να εκπαιδευτούν να παρέχουν ψυχοκοινωνικές θεραπείες για την κατάθλιψη και το άγχος, με ποσοστά θεραπευσιμότητας 70%, σε σύγκριση με 50% χωρίς αυτή τη βοήθεια. 

Τα συμπεράσματά μου από αυτά τα πειράματα, και φυσικά άλλα παρόμοια, είναι τα κύρια διδάγματά τους σχετικά με την επιτυχημένη εφαρμογή της μετατόπισης καθηκόντων. Τα έχω ονομάσει με ένα ακρώνυμο, SUNDAR. Η λέξη αυτή σημαίνει «ελκυστικός» στα Χίντι. Θεωρώ πως υπάρχουν πέντε βασικά χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν, σύμφωνα με τη διαφάνεια, την αποτελεσματική μετατόπιση καθηκόντων. Πρώτον, πως πρέπει να απλοποιήσουμε το μήνυμά μας, να αφαιρέσουμε όλη την εξειδικευμένη γλώσσα που έχει δημιουργήσει η ιατρική. Πρέπει να αποδομήσουμε τις πολύπλοκες αγωγές ψυχικής υγείας σε μικρότερα κομμάτια, που να μπορούν να διδαχτούν ευκολότερα σε όσους είναι λιγότερο εκπαιδευμένοι. Την ιατρική περίθαλψη πρέπει να την παρέχουμε κοντά στο σπιτί, όχι σε μεγάλα ιδρύματα, χρησιμοποιώντας οποιονδήποτε είναι διαθέσιμος και προσιτός οικονομικά στις τοπικές μας κοινότητες. Και το πιο σημαντικό, πρέπει να επανατοποθετήσουμε τους ελάχιστους διαθέσιμους ειδικούς σε νέους ρόλους, όπως στην ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού και την εποπτεία. 

Για μένα, η μετατόπιση καθηκόντων είναι μια ιδέα με πραγματικά παγκόσμια σημασία, επειδή ακόμη και αν έχει προκύψει λόγω της έλλειψης πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες πιστεύω πως έχει μεγάλη σημασία και για τις υπόλοιπες χώρες. Γιατί; Εν μέρει λόγω του κόστους της ιατρικής περίθαλψης στον ανεπτυγμένο κόσμο, που έχει αυξηθεί υπερβολικά, και αυξάνεται ακόμα, ένα μεγάλο κομμάτι του οποίου το απορροφά το ανθρώπινο δυναμικό. Επίσης και επειδή η περίθαλψη έχει υποστεί υπερβολική επαγγελματοποίηση, έχει γίνει δυσπρόσιτη και έχει απομακρυνθεί από τις τοπικές κοινότητες. Για μένα αυτό που είναι πραγματικά υπέροχο στη μετατόπιση καθηκόντων είναι ότι δεν κάνει μόνο την περίθαλψη φτηνότερη και πιο προσιτή, αλλά παρέχει θεμελιώδη δύναμη. Κάνουν τους απλούς ανθρώπους πιο αποτελεσματικούς στη φροντίδα την υγείας των υπόλοιπων μελών της κοινότητάς τους, και έτσι γίνονται καλύτεροι φύλακες και της δικής τους υγείας. Για μένα αποτελεί το απόλυτο παράδειγμα δημοκρατικοποίησης της ιατρικής γνώσης, άρα και της ιατρικής δύναμης. 

Πριν από 30 χρόνια, τα έθνη του κόσμου συγκεντρώθηκαν στην Άλμα-Άτα και έκαναν αυτή τη σημαντική διακήρυξη. Πιστεύω ότι όλοι σας μπορείτε να μαντέψετε ότι 12 χρόνια μετά και δεν έχουμε πλησιάσει αυτό τον στόχο. Όμως, σήμερα, οπλισμένοι με αυτή τη γνώση οι κοινοί άνθρωποι στις κοινότητες μπορούν να εκπαιδευτούν και με επαρκή παρακολούθηση και υποστήριξη, να παρέχουν διάφορες αγωγές ψυχικής υγείας αποτελεσματικά, και ίσως αυτή η υπόσχεση είναι πια εφικτή. Για να εφαρμόσουμε το «Υγεία για όλους» πρέπει να τους συμπεριλάβουμε όλους στο συγκεκριμένο ταξίδι, και στην περίπτωση της ψυχικής υγείας συγκεκριμένα πρέπει να εμπλέξουμε εκείνους που πάσχουν όπως και εκείνους που τους φροντίζουν. 

Γι' αυτό το λόγο ιδρύθηκε, πριν από λίγα χρόνια, το Κίνημα για την Παγκόσμια Ψυχική Υγεία, μια εικονική πλατφόρμα στην οποία επαγγελματίες όπως εγώ, μπορούμε να σταθούμε δίπλα-δίπλα, χέρι-χέρι με ανθρώπους με ψυχικές παθήσεις, και να υπερασπιστούμε το δικαίωμά τους στη φροντίδα που ξέρουμε πως μπορεί να τους αλλάξει τη ζωή και να την κάνει αξιοπρεπή. 

Εν κατακλείδι, όταν έχετε λίγο χρόνο που θα είστε ήρεμοι και χαλαροί αυτές τις πολύ γεμάτες μέρες ή ίσως μετά, σκεφτείτε λίγο αυτό το άτομο ή τα άτομα που έχουν ψυχική πάθηση στον κύκλο σας και τολμήστε να ενδιαφερθείτε για αυτούς. Σας ευχαριστώ.

Πηγή: https://www.ted.com/