Η προσωπικότητα, η ψυχολογική υφή δηλαδή του ανθρώπου, επηρεάζει τον τρόπο που ο άρρωστος αντιμετωπίζει τη σωματική του αρρώστια, την πρόγνωση και τη θεραπεία του.
Στοιχεία της προσωπικότητας όπως η πίστη, αισιοδοξία, η άρνηση, η
αυτοπεποίθηση, η δύναμη του εγώ κλπ. επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την έκβαση
των καταστάσεων, όπως το έμφραγμα, ο καρκίνος κλπ.
Ιδιαίτερα για τον καρκίνο, έχει περιγραφεί ότι ο ψυχικός παράγοντας (κυρίως
πίστη) έχει επιφέρει μέχρι και αυτόματη ίαση.
Είναι γνωστό ότι στη διάρκεια της νοσηλείας, ο άρρωστος υποβάλλεται σε ορισμένα
στρες. Τα στρες αυτά έχουν αναλυθεί και τα σπουδαιότερα από αυτά σύμφωνα με
τους Strain & Grossman είναι τα εξής:
- Η βασική απειλή στη ναρκισσιστική ακεραιότητα, συμπεριλαμβανομένου και
του φόβου του θανάτου.
- Ο φόβος των ξένων.
- Το άγχος αποχωρισμού.
- O φόβος της απώλειας ή του τραυματισμού του σώματος με εγχειρήσεις,
ορούς, ενέσεις κλπ.
Βασικά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι νοσηλεία σημαίνει στρες: ο άρρωστος
μεταφέρεται από το γνώριμο περιβάλλον του και την ενεργητική και παραγωγική
διάσταση, στην αφιλόξενη, απειλητική και παθητική διάσταση του νοσοκομείου.
Το πώς θα αντιμετωπίσει ο άρρωστος τα στρες αυτά και το στρες της αρρώστιας του
εξαρτάται πάρα πολύ από την προσωπικότητά του. Κατά ένα ποσοστό η συμπεριφορά
των ατόμων απέναντι στην ασθένεια, μπορεί να ερμηνευθεί από την προσωπικότητά
τους. Είναι γνωστό ότι κοινωνικοί και πολιτιστικοί παράγοντες διαμορφώνουν κατά
μεγάλο μέρος την προσωπικότητα του ατόμου.
Παρ' όλα αυτά, άτομα που αναπτύσσονται στο ίδιο κοινωνικο-πολιτιστικό
περιβάλλον (π.χ. μέλη μιας οικογένειας) αναπτύσσουν συχνά εντελώς διαφορετική
συμπεριφορά απέναντι στην ασθένεια. Η παρατήρηση αυτή μας αναγκάζει να
ερευνήσουμε το ψυχολογικό πεδίο, προκειμένου να βρούμε παράγοντες που να
ερμηνεύουν τις διαφορές αυτές. Σύμφωνα με τον Blum οι δέκα κυριότερες
αντιδράσεις των ατόμων στη ασθένεια είναι οι παρακάτω:
- Κατάθλιψη και αυτοαπόρριψη (depression and seif- rejection): Κατάθλιψη
είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από συναισθήματα ευτέλειας
(worthlessness), απώλειας της ελπίδας (hopelessness) και ενοχής. O
καταθλιπτικός συχνά είναι ανίκανος ν' αναλάβει δραστηριότητες, είναι
απαθής (apathetic), αδιάφορος (listless) και αισθάνεται μελαγχολικός και
λυπημένος. O καταθλιπτικός επίσης δεν είναι ευτυχισμένος με τον εαυτό του
και με τον κόσμο.
- Φόβος (fear): Με την λέξη φόβο εννοούμε το συναίσθημα (emotion) της
ανησυχίας, ταραχής (alarm) και του τρόμου (dread), το οποίο απαιτεί την
απάντηση του ασθενούς σε μια πραγματική ή φανταστική απειλή της ζωής ή της
ηρεμίας του.
- Αντίδραση στο φόβο (counterphobia) σημαίνει αντί-φοβία: Αυτή
αναφέρεται στις αντιδράσεις τόλμης (audacity) του ασθενούς, οι οποίες
αποτελούν το ακριβώς αντίθετο των φόβων. Αυτές οι αντιδράσεις υιοθετούνται
από ένα άτομο, προκειμένου αυτό ν' αποδείξει στον εαυτό του ή στους άλλους
ότι δεν φοβάται όταν στην πραγματικότητα είναι κατατρομαγμένο.
- 'Αγχος (anxiety): Ο ορισμός του άγχους είναι διαφορετικός από τον
φόβο. Ενώ ο φόβος αναφέρεται σε μια συνειδητοποιημένη (consious) ανησυχiα
(alarm) απέναντι σε μια συγκεκριμένη απειλή, το άγχος αναφέρεται σε
περισσότερο διάχυτα συναισθήματα καταπόνησης (distress), τα οποία
αφιπνούνται από απειλή που βρίσκεται έξω (μακριά) από την άμεση αντίληψη
(awareness).
- Απογοήτευση (frustration) και θυμός (anger): Η αρρώστια μπορεί να
προκαλέσει απογοήτευση και μια φυσιολογική απάντηση στην απογοήτευση είναι
η επιθετικότητα (aggression). Μια μορφή που παίρνει η επιθετικότητα είναι
ο θυμός.
- Απόσυρση ή απάθεια (apathetic): Απαθής (apathetic) είναι ο άρρωστος
που χάνει το ενδιαφέρον του για γεγονότα που συμβαίνουν γύρω του και
επενδύει λιγότερη ενέργεια στα προς το ζειν. Η απόσυρση (withdrawal) είναι
η κοινωνική απάθεια. Ο ασθενής χάνει το ενδιαφέρον του για τους άλλους και
προτιμά να μένει μόνος. Ενώ αποσύρεται, δίνει ενέργεια σ' απρόσωπες
δραστηριότητες, όπως το διάβασμα.
- Υπερβολή των συμπτωμάτων (exaggeration of symptoms): Η υπερβολή
συμπτωμάτων και του ρόλου του ασθενούς αποτελούν ένα είδος της ψυχολογικής
απάντησης στην ασθένεια. Δεν υπερβάλονται μόνο τα παθητικά (passive)
συμπτώματα.
- Παλινδρόμηση (regression): Παλινδρόμηση σημαίνει όταν ένα άτομο
συναντά μια δυσκολία που δε μπορεί διαφορετικά να λύσει, υποχωρεί σε ένα
περισσότερο παιδόμορφο τρόπο δράσης. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο
εγκαταλείπει προσεγγίσεις ενηλίκου για ένα πρόβλημα και επανέρχεται στη
χρήση ολιγότερο επεξεργασμένων και ολιγότερο νοητικών επινοήσεων
(devices).
- Εξάρτηση (dependency): Είναι η κατάσταση της στήριξης πάνω σε κάποιον
άλλο για την ικανοποίηση των δικών του επιθυμιών. Για τον χρονικά ανώριμο
(immature), η εξάρτηση είναι προϋπόθεση της υποταγμένης (subserνient)
ψυχολογικής θέσης γι' απόκτηση αγάπης και προστασίας.
- Εσωστρέφεια (self-centeredness): Ο ασθενής απασχολούμενος διαρκώς μ'
αυτόν και έτσι ουσιαστικά απομονώνεται, όπως συμβαίνει και στην απάθεια,
από το κοινωνικό του περιβάλλον.
Η γνώση τώρα της προσωπικότητας του αρρώστου είναι ιδιαίτερα βοηθητική για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του από το νοσηλευτικό προσωπικό, τους γιατρούς κλπ. Θα περιγράψουμε επτά βασικούς τύπους προσωπικότητας που καλύπτουν σημαντικό τμήμα του φάσματος των προσωπικοτήτων που μπορεί να συναντήσει το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στην εξάσκηση της λειτουργίας του.
Θα αναφερθούμε επίσης, στη σημασία που έχει η αρρώστια για την κάθε μια από αυτές, καθώς και στους τρόπους αντιμετώπισής τους. Θα χρησιμοποιήσουμε όρους για να τονίσουμε τη φυσιολογικότητα των ατόμων αυτών, που απλώς ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητά τους και ορισμένες αντιδράσεις τους γίνονται πιο έντονες κάτω από το στρες της αρρώστιας και της νοσηλείας.
0 Σχόλια