Οι ψυχολόγοι μελετούν εδώ και αρκετό καιρό χιμπατζήδες και άλλα ζώα, με βάση δύο κύριους και σχετικούς στόχους: να μάθουν τις δυνατότητες του μυαλού των ζώων και να ανακαλύψουν αν όντως υπάρχει κάτι που μας κάνει πραγματικά μοναδικoύς. Πρόκειται για ένα δύσκολο πεδίο.
Όπως γνωρίζει οποιοσδήποτε ιδιοκτήτης κατοικίδιων ζώων, είναι δελεαστικό να προβάλλεται μια ανθρώπινη ερμηνεία στη συμπεριφορά των ζώων. Οι ερευνητές, ειδικά όταν έχουν αφιερώσει πολλά χρόνια μελετώντας το ίδιο ζώο, μπορούν να πέσουν θύματα αυτής της μεροληψίας (ένα θέμα αυτού του πεδίου είναι οι ισχυροί, στενοί δεσμοί που συχνά σχηματίζονται μεταξύ ψυχολόγων και ζώων).
Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχει και ένας πειρασμός να υπερεκτιμήσουμε την ανθρώπινη μοναδικότητά μας. Ποια συναισθήματα και δυνατότητες είναι αποκλειστικά ανθρώπινα; Η χρήση των εργαλείων, η προοπτική και η εξαπάτηση ήταν κάποτε υποψήφιοι παράγοντες, αλλά όχι πια, και ο κατάλογος γίνεται ολοένα και πιο μικρός.
Ο βαθμός στον οποίο τα ζώα είναι πραγματικά ικανά για νοημοσύνη παρόμοια με του ανθρώπου,έχει απασχολήσει τους ψυχολόγους για πάνω από εκατό χρόνια. Ένα άλογο που ονομαζόταν ο «Έξυπνος Hans» (Der Kluge Hans στην μητρική του γλώσσα) φάνηκε να απαντά σε αυτό το ερώτημα με έναν θεατρικό τρόπο μέσω των δημόσιων εμφανίσεων του στο Βερολίνο στις αρχές του 1900.
Έχοντας εκπαιδευτεί από έναν καθηγητή μαθηματικών, τον Wilhelm Von Ofsten για τέσσερα χρόνια, ο Hans υπήρξε όχι μόνο ικανός στην απλή αριθμητική και στο να λέει την ώρα, αλλά χρησιμοποιώντας το χτύπημα των οπλών του για να αντιστοιχίσει γράμματα, έκανε ακόμα πιο εκπληκτικά κατορθώματα, όπως να αναγνωρίσει καλλιτέχνες από τους πίνακές τους, συνθέτες από τις μελωδίες τους. Το γερμανικό εκπαιδευτικό συμβούλιο ξεκίνησε έρευνα διάρκειας 18 μηνών και δεν βρήκε στοιχεία απάτης.
Ωστόσο, ο ψυχολόγος Oscar Pfungst τελικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Hans πρέπει να διάβαζε τα ενδεικτικά σήματα από όποιον του έκανε τις ερωτήσεις,επειδή μπορούσε να απαντήσει σωστά μόνο όταν το άτομο που υπέβαλλε τις ερωτήσεις ήταν ορατό.
Tα σκυλιά του Pavlov
Σε αυτή καθώς και στην τελική καταχώρηση, συμπεριλαμβάνουμε μια ομάδα διάσημων ζώων και όχι ένα μόνο του, καθώς χρειάζεται να αναφέρουμε τα σκυλιά που μελετούσε ο Ρώσος φυσιολόγος Ivan Pavlov δεδομένης της συμβολής τους στην ψυχολογία. Ο λόγος για τον οποίο τα σκυλιά του Pavlov αναφέρονται σχεδόν σε κάθε εισαγωγικό μάθημα και βιβλίο Ψυχολογίας, είναι επειδή έφεραν την επανάσταση στην κατανόηση της μάθησης, ειδικά την αρχή της κλασικής εξάρτησης (η οποία περιγράφεται σε ένα κλασικό βιβλίο ψυχολογίας του 1927).
Ο Pavlov ανακάλυψε την κλασική εξάρτηση σχεδόν τυχαία, όταν παρατήρησε ότι τα σκυλιά που χρησιμοποιούσε για την έρευνά του έκκριναν σάλιο όταν άκουγαν τα σήματα που τους υποδείκνυαν ότι σύντομα θα έτρωγαν. Ο Pavlov σύντομα διαπίστωσε ότι θα μπορούσε να κάνει τα σκυλιά να εκκρίνουν σάλιο ως μία ανταπόκριση σε σχεδόν οποιοδήποτε νέο είδους συνθήματος, όπως ο ήχος ενός κουδουνιού, απλά συνδυάζοντας επανειλημμένα το κουδούνι με την άφιξη φαγητού.
Μια πρόκληση για μεταγενέστερες έρευνες ψυχολογίας ήταν να αποδειχτεί ότι κάτι πέρα από τις βασικές διαδικασίες μάθησης, όπως η κλασική εξάρτηση, παίζει ρόλο όταν τα ζώα εκτελούν εντυπωσιακά κατορθώματα ανθρώπινης νοημοσύνης.
Wahsoe, ο Χιμπατζής
Ένα μακροχρόνιο ερώτημα στη μελέτη της ψυχολογίας των ζώων είναι αν μπορεί να διδαχθεί στα ζώα η ανθρώπινη γλώσσα. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, μια ιδέα ήταν ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά θα μπορούσαν να είναι ικανά για την ανάπτυξη της ανθρώπινης γλώσσας, αν είχαν ανατραφεί στον ανθρώπινο πολιτισμό. Αυτό ώθησε το ζευγάρι Luella και Winthrop Kellogg να μεγαλώσουν τον χιμπατζή Gua στο σπίτι τους μαζί με το γιο τους.
Τελικά κατέληξε σε αποτυχία, με τον Gua να μην καταφέρει να μιλήσει. Δεκαετίες αργότερα, κάτι περίεργο που πήρε τόσο καιρό, οι ερευνητές ζώων διαπίστωσαν ότι τα μη ανθρώπινα πρωτεύοντα θηλαστικά δεν θα μπορούσαν ποτέ να μιλήσουν λόγω της ανατομίας του στόματος και των φωνητικών χορδών τους.
Koko, η Γορίλας
Οι περισσότερες από τις μελέτες για την γλώσσα των πιθήκων έχουν συμπεριλάβει χιμπατζήδες, αλλά μια ιδιαίτερα διάσημη εξαίρεση είναι η Koko η γορίλας, η οποία διδάχθηκε τη νοηματική γλώσσα (και εκτέθηκε στην προφορική αγγλική γλώσσα) για δεκαετίες από την ψυχολόγο Francine Patterson.
Πριν από μερικά χρόνια η Koko βρισκόταν παγκοσμίως στα πρωτοσέλιδα, όταν υποστηρίχθηκε από το Ίδρυμα Gorilla Foundation στην Καλιφόρνια, ότι πενθούσε για το θάνατο του ηθοποιού και κωμικού Robin Williams, τον οποίο είχε γνωρίσει ένα απόγευμα το 2001. Ένα βίντεο στο YouTube το οποίο έδειχνε τη συνάντησή τους έχει προβληθεί πάνω από τρία εκατομμύρια φορές.
Η Koko έχει επίσης πρωταγωνιστήσει σε βιβλία, συμπεριλαμβανομένου ενός παιδικού βιβλίου, με τον τίτλο Koko's Kitten, και αποτέλεσε το θέμα πολλών ντοκιμαντέρ, όπως ενός πρόσφατου προγράμματος που προβλήθηκε από το BBC με τίτλο Koko: Η Γορίλας που μιλάει στους ανθρώπους. "Τι μπορούμε πραγματικά να μάθουμε από αυτό το εξαιρετικό επιστημονικό πείραμα που μετατράπηκε σε μία σχέση αγάπης;" ρωτά η ταινία, υπογραμμίζοντας με συντομία ένα βασικό πρόβλημα που υπάρχει σε αυτόν το χώρο: τη συναισθηματική εγγύτητα μεταξύ των ερευνητών και των ζώων που μελετούν, αμφισβητώντας την αναζήτηση της επιστημονικής αντικειμενικότητας.
Peter, το Δελφίνι
Το σεξ είναι επίσης ένα εκπληκτικό θέμα της έρευνας για τα δελφίνια που έλαβε χώρα στη δεκαετία του 1960 σε ένα εργαστήριο γνωστό ως Dolphin House, που είχε χτιστεί στο νησί της Καραϊβικής του Αγίου Θωμά. Εκεί, ο John Lilley και η σύζυγός του διεξήγαγαν έρευνες για το αν τα δελφίνια είναι ικανά να μιμηθούν την ανθρώπινη ομιλία και αργότερα για τις επιπτώσεις του LSD στα δελφίνια (προς έκπληξή τους, το ναρκωτικό φαινόταν να μην έχει επιδράσεις σε αυτά).
Στο πλαίσιο της γλωσσικής έρευνας, μια γυναίκα που ονομαζόταν Margaret Howe Lovatt μετακόμισε σε ένα ειδικά σχεδιασμένο δελφινάριο με ένα νεαρό αρσενικό δελφίνι που ονομαζόταν Peter και ζούσε εκεί πάνω κάτω για 24 ώρες την ημέρα σε ένα γραφείο που προξείχε από τη δεξαμενή που φιλοξενούσε το δελφίνι. Η ιδέα ήταν ότι με τη συνεχή ανθρώπινη επαφή, θα ήταν ίσως δυνατό για ένα δελφίνι να κατανοήσει πλήρως και να μιμηθεί την ανθρώπινη γλώσσα.
Alex, ο Παπαγάλος
Οι γλωσσικές δεξιότητες και η οξυδερκής νοημοσύνη δεν είναι μόνο προνόμιο των πιθήκων και των δελφινιών, προς έκπληξη πολλών εμπειρογνωμόνων εκείνη την εποχή, αναφορικά με τα αξιοσημείωτα επιτεύγματα του αφρικανικού γκρίζου παπαγάλου Alex (ακρωνύμιο του Avian Learning Experiment ), ο οποίος μελετήθηκε για 30 χρόνια από την ψυχολόγο Irene Pepperberg, μέχρι το θάνατό του το 2007 σε ηλικία 31 ετών.
Η Pepperberg, η οποία αγόρασε τον Alex από ένα κατάστημα κατοικίδιων ζώων το 1977, είχε προφανώς εμπνευστεί να μελετήσει τον Alex επειδή είχε διαβάσει για τα γλωσσικά επιτεύγματα του Washoe και άλλων ζώων. Εκτός από το γεγονός ότι έγινε διάσημος για τις ατάκες του, ο Άλεξ προφανώς έμαθε πάνω από 100 λέξεις, μπορώντας να ονομάσει πάνω από 50 αντικείμενα και γνώριζε χρώματα και σχήματα.
Όπως και πολλοί από τους πρωτεύοντες ομότιμούς του στον ερευνητικό κόσμο, ο Alex έλαβε επίσης αξιοσημείωτες νεκρολογίες μετά το θάνατό του. Το περιοδικό The Economist αναφέρθηκε σε αυτόν ως ο «πιο γνωστός παπαγάλος» της επιστήμης. Οι New York Times έβαλαν τίτλο το: Ένας Έξυπνος Παπαγάλος Πέθανε, Συναισθηματικός μέχρι το τέλος, αναφορικά με το γεγονός ότι τα τελευταία λόγια του Alex στην Pepperberg τη νύχτα που πέθανε ήταν: Να είσαι φρόνιμη, θα σε δω αύριο. Σε αγαπώ.
Betty, το Κοράκι
Ο Alex δεν είναι το μόνο έξυπνο πουλί. Η Betty, το κοράκι της Νέας Καληδονίας, αν και λιγότερο διάσημη από τον παπαγάλο, έγινε διάσημη σε όλο τον κόσμο το 2002, όταν αναφέρθηκε ότι παρουσίασε την εφευρετικότητα να φτιάξει ένα άγκιστρο από ένα ίσιο κομμάτι σύρμα για να φτάσει την τροφή που υπήρχε σε έναν πλαστικό σωλήνα (ένα άλλο κοράκι είχε φύγει με το γάντζο που του είχαν δώσει οι ερευνητές).
Αυτό θεωρήθηκε μεγάλο επίτευγμα, καθώς ένας από τους ερευνητές είπε στο BBC: Αν και πολλά ζώα χρησιμοποιούν εργαλεία, η σκόπιμη τροποποίηση αντικειμένων για την επίλυση νέων προβλημάτων, χωρίς κατάρτιση ή προηγούμενη εμπειρία, είναι ουσιαστικά άγνωστη. Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές υποστήριξαν ότι η δημιουργία εργαλείων της Betty ήταν πιο εντυπωσιακή από τη χρήση εργαλείων που παρατηρήθηκε στους χιμπατζήδες.
Chaser, το μπόρντερ κόλεϋ
Ένας σκύλος με το όνομα Chaser το μπόρντερ κόλεϊ, μπορεί να αναγνωρίσει πάνω από 1000 λέξεις, έχοντας εκπαιδευτεί εκτενώς μέσα από το παιχνίδι από τους ψυχολόγους Alliston Reid και John Pilley. Έχουμε διαπιστώσει ότι το παιχνίδι είναι απείρως καλύτερο από το φαγητό [για εκπαίδευση]. Δεν τους αποσπά τόσο την προσοχή και τα σκυλιά δεν χορταίνουν το παιχνίδι, λέει ο Pilley σε ένα βίντεο (βλ. παραπάνω).
Είναι οι δεξιότητες της Chaser ένα παράδειγμα πραγματικής νοημοσύνης των ζώων; Ο Pilley το πιστεύει: Αυτά τα ευρήματα δείχνουν σίγουρα ότι τα ζώα, ειδικά τα σκυλιά, έχουν συναισθήματα, έχουν διανοητικές διαδικασίες, όπως λέει. Αλλά και πάλι, όταν παρακολουθούμε τον Pilley στο ερευνητικό του έργο θα δούμε το κοινό πρόβλημα της ανάπτυξης ενός συναισθηματικού δεσμού μεταξύ επιστήμονα και ζώου, που ενδεχομένως θολώνει την αντικειμενικότητα και καθιστά δύσκολη την ερμηνεία των ευρημάτων της έρευνας.
Οπότε, στο επίσημο δημοσιευμένο έγγραφο που περιγράφει τα επιτεύγματα της Chaser, ο Pilley ισχυρίζεται ότι απέκλεισε την πιθανότητα ότι η Chaser βασίζεται σε οπτικές ενδείξεις, σαν τον Έξυπνο Hans. Η φήμη της Chaser συνεχίζει να αυξάνεται με τακτικές εμφανίσεις ντοκιμαντέρ, συμπεριλαμβανομένων όπως σε προγράμματα του 60 Minutes, του National Geographic και του BBC.
Echo, ο Ελέφαντας
Η Echo, ένας ελέφαντας, που πέθανε το 2009 στην ηλικία των 64 ετών, είχε κινηματογραφηθεί και παρακολουθηθεί για αρκετές δεκαετίες στο Εθνικό Πάρκο Amboseli της Κένυας, κάνοντάς τον, τον πιο μελετημένο ελέφαντα στον κόσμο (αν και αυστηρά μιλώντας ήταν περισσότερο μία ηθολογική και όχι ψυχολογική μελέτη). Η Echo, η οποία ήταν η μητριάρχισσα της φυλής της για περίπου 36 χρόνια, πρωταγωνίστησε σε τουλάχιστον τέσσερα ντοκιμαντέρ, συμπεριλαμβανομένου του Echo: An Unforgettable Elephant από τον David Attenborough.
Κύρια ερευνήτρια ήταν η ηθοποιός Cynthia Moss η οποία, όπως πολλοί άλλοι ερευνητές, σχημάτισε έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό με την Echo. Η Moss έμαθε από την Echo και τους άλλους ελέφαντες του Amboseli τη συναισθηματική ζωή τους, τη μετάδοση των πολιτιστικών πρακτικών τους και την ικανότητά τους για μελλοντικό σχεδιασμό και συνεργασία. Αυτό απεικονίζεται στο παραπάνω βίντεο, στο οποίο η Echo επιστρατεύει την υποστήριξη των ενήλικων θηλυκών της φυλής της για να εκτελέσει μια φαινομενικά τολμηρή διάσωση της κόρης της, Ebony, που είχε απαχθεί από αντίπαλη φυλή.
Οι Μαϊμούδες του Harlow
Σε αυτή τη μελέτη, θα συμπεριλάβουμε μια ομάδα ζώων που μας βοήθησαν να καταλάβουμε καλύτερα ένα θεμελιώδες γεγονός σχετικά με εμάς.
Η σημασία της σωματικής επαφής μεταξύ της μητέρας και του μωρού είναι σήμερα ευρέως αναγνωρισμένη, αλλά τη δεκαετία του 1950 αυτό δεν ίσχυε, εν μέρει λόγω της επιρροής του Freud και της ιδέας του ότι ένα βρέφος συνδέεται με τη μητέρα του κυρίως επειδή ικανοποιεί τη βασική του ανάγκες δίψας και πείνας. Η έρευνα του Αμερικανού ψυχολόγου Harry Harlow στη δεκαετία του 1950 με τους πιθήκους της οικογένειας Rhesus άλλαξε αυτή την άποψη. Αν και πρόκειται για μία ηθικά αμφιλεγόμενη έρευνα, ωστόσο παρείχε μια ισχυρή επίδειξη της σημασίας της σωματικής επαφής στην προσκόλληση της μητέρας-βρέφους.
Εμπνευσμένος από την παρατήρησή του ότι οι μαϊμούδες που χωρίζονταν από τις μητέρες τους ήταν υπερβολικά προσκολλημένες και κτητικές με τις κουβέρτες τους, ο Harlow δημιούργησε δύο μορφές αντικαταστάτριας της μητέρας: μια από σύρμα που παρείχε γάλα και μια άλλη ζεστή και μαλακή που παρείχε άνεση αλλά όχι γάλα. Με δεδομένη την επιλογή που είχαν, οι μαϊμούδες-βρέφη περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους με τη μαλακή, ζεστή εκδοχή της μητέρας.
Ωστόσο, χωρίς τις μητέρες τους, ακόμη και οι πίθηκοι που ήταν προσκολλημένοι με τις αντικατάστριες μητέρες που ήταν φτιαγμένες από ύφασμα, ανέπτυξαν σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς αργότερα, προσφέροντας παραστατικά στοιχεία που υποστήριξαν τους ισχυρισμούς του Βρετανού ψυχολόγου John Bowlby σχετικά με τη σπουδαιότητα της πρόωρης μητρικής φροντίδας.
Πηγή: digest.bps.org.uk
Aπόδοση – Επιμέλεια: Psychologynow.gr
0 Σχόλια