Η ΣΚΙΑ

 Υπάρχουν περιστάσεις που χωρίς κάποιον προφανή λόγο φαίνεται να ενεργούμε λες κι εμείς οι ίδιοι σαμποτάρουμε τις προθέσεις μας. Οι αποκρίσεις μας σ’ αυτό το φαινόμενο είναι πολλές, ανάλογα με το πώς το «ερμηνεύουμε».

Σκιά

Ας πούμε, συχνά μας αρέσει να λέμε ότι απλώς είμαστε άτυχοι.

Ό,τι έλκουμε διαρκώς αποτυχίες (παρά τους αρχικούς ενθουσιασμούς μας), δυσάρεστα γεγονότα και δυσκολίες· ή, ανθρώπους που δεν μας αρέσουν αλλά, ανεξήγητα, δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τα δεσμά τους, ενώ δηλώνουμε ότι διακαώς το επιθυμούμε.

Κι ακόμη, συχνά ακούμε αυθαίρετες ερμηνείες άλλων.

Ό,τι είμαστε εμείς που φταίμε.

Γιατί, λέει, κάνουμε αρνητικές και απαισιόδοξες σκέψεις για τον κόσμο, εμάς τους ίδιους και τη ζωή· άρα, επηρεάζουμε δυσμενώς τις συνθήκες που διαμορφώνουν τα γεγονότα της ζωής μας (ή, το «πεδίο» γύρω μας…).

Και τελικά, λένε, δεν μπορεί παρά να έλκουμε αποτυχίες και δυσκολίες γιατί η ζωή μας κι εμείς γίνονται ό,τι αρνητικό σκεφτόμαστε με το παντοδύναμο μυαλό μας…

Σε μια παραλλαγή της απόπειράς μας να «εξηγήσουμε» πώς γίνεται τα πράγματα να ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας και τις φανερές μας προθέσεις, θεωρούμε ότι δεν «θέλουμε» με αρκετό πάθος.
Ότι δεν δινόμαστε με όλο μας το είναι στο θέλω μας, ώστε να μας προσέξει το σύμπαν και να συνωμοτήσει για να φέρει τα πράγματα κατά πως εμείς επιθυμούμε.

Σε μερικές καταστάσεις λοιπόν είναι σαν να φιλοξενούμε μέσα μας έναν ξένο, ο οποίος ενίοτε παίρνει τα ηνία της συμπεριφοράς μας με αιφνιδιαστικό πραξικόπημα· έναν ξένο μέσα στο ίδιο μας το σπίτι, ο οποίος αποτελεί ταυτοχρόνως τόσο ένα δικό μας κομμάτι όσο και κάτι αλλότριο και απειλητικό.

Σαν να κατοικεί κρυμμένος στις υποσημειώσεις και στα «ψιλά γράμματα» της ίδιας μας της ύπαρξης και των σχέσεών μας, κάποιος σιωπηλός συνεταίρος στους τρόπους μας να οργανώνουμε τη ζωή μας και ό,τι κάνουμε με τους άλλους ανθρώπους.

Σαν να υπάρχουν κάποιες περιοχές του προσωπικού μας κόσμου που δεν επισκεπτόμαστε ποτέ, αλλά οι άνεμοι που πνέουν από εκεί συχνά καθορίζουν ολόκληρη την πραγματικότητά μας.

Σαν ακριβώς τη στιγμή που χρειαζόμαστε να εκδηλώσουμε σε ορισμένες καταστάσεις κάποιες όψεις του εαυτού μας, μυστηριωδώς δεν μπορούμε να το καταφέρουμε.

Θα έλεγα σχηματικά ότι αυτές οι «απαγορευμένες» όψεις μας είναι ένα σύνολο εν δυνάμει υπαρκτών, αλλά εμπράκτως μη διαθέσιμων δυνατοτήτων αλληλεπίδρασης με τον κόσμο. Για την περιγραφή αυτών των θαμμένων δυνατοτήτων θεωρώ, προσωπικά, όμορφο και χρήσιμο τον όρο «Σκιά».

Η λέξη «Σκιά» περιγράφει αυτό που συμβαίνει όταν, κάτι που έμαθα μη συνειδητά και βιωματικά στο παρελθόν, συντονίζεται με μία κατάσταση του παρόντος, με αποτέλεσμα να ενεργώ στο παρόν όπως στο παρελθόν – ακόμα και όταν τώρα φαίνεται να μην υπάρχουν φανεροί λόγοι γι’ αυτό.

Η σκιά κι ο Carl Jung

Η λέξη «σκιά» έχει χρησιμοποιηθεί πάρα πολύ και με διαφορετικούς τρόπους στην ψυχολογία.

Ήταν ο Carl Jung (1875-1961) που την εισήγαγε ως όρο σ’ αυτό το πεδίο, αλλά χρησιμοποιείται επίσης στον εσωτερισμό και τον μυστικισμό, συνήθως με διάφορες ηθικές αποχρώσεις, που τοποθετούν το σκοτάδι και το σκοτεινό κακό απέναντι από το φως και το φωτεινό καλό· ή, βλέπουν τις απαγορευμένες επιθυμίες και όψεις μας να κρύβονται επιμελώς (λόγω της καταστροφικότητάς τους) από τις καλοσυνάτες φανερές μας όψεις – ο Dr. Jeckyl και ο Mr Hide φαίνεται να συνεχίζουν αιώνια τον καβγά τους στο «ριγκ» των εγγενών αντιθέσεων της ανθρώπινης ψυχής.

Χωρίς να υπεισέρχομαι σε λεπτομέρειες, εδώ, δεν εννοώ τη Σκιά σε κανενός είδους ηθικό πλαίσιο «καλού – κακού». Επίσης, δεν την εννοώ ακριβώς όπως ορίζεται στο πλαίσιο της σκέψης του Yung (παρότι πολλά σημεία της αντίληψής του και με γοητεύουν και με βρίσκουν απολύτως σύμφωνο).

Ας πούμε, θέλω τώρα να διαμαρτυρηθώ έντονα για κάτι, να εκφράσω κάτι που θέλω ή δεν θέλω. Και ας υποθέσουμε ότι στο παρελθόν, σε μια ανάλογη κατάσταση, μίλησα και ταπεινώθηκα, δεν ακούστηκα, αγνοήθηκα ή το περιβάλλον με φόρτωσε με ενοχές όταν τόλμησα να εκφραστώ.

Η όψη μου που τότε έλεγε ότι «μιλώ και εκφράζω την ανάγκη μου» σκεπάστηκε· αποξενώθηκε από μένα τον ίδιο, χωρίς καν να το καταλαβαίνω, με μηχανισμούς που αγνοούσα στο συνειδητό μου μέρος.

Έκτοτε, αυτή η όψη μου έπαψε να μου είναι διαθέσιμη, γιατί οι συνέπειες της εκδήλωσής της, τότε, «γράφτηκαν» ως απειλητικές και δυσάρεστες.

Αν το παρόν μου θυμίσει εκείνη την κατάσταση, οι τότε συνέπειες του παρελθοντικού «μιλώ» γίνονται φόβος και αναστολή για το παροντικό «μιλώ» – ανεξάρτητα αν το παρόν, στο σύνολό του, διαφέρει από το συγκεκριμένο παρελθόν.

Σκιά, μη προσβάσιμα τυφλά σημεία

Η Σκιά είναι σαν μη προσβάσιμα «τυφλά σημεία» (blind spots – Mann, 2010).

Μου θυμίζουν τον όρο «σκότωμα» (skotoma), από τη μουσική. Ο όρος αυτός περιγράφει ένα όχι σπάνιο φαινόμενο κατά τις στερεοφωνικές ηχογραφήσεις. Συγκεκριμένα, για ένα όργανο, αλληλοεξουδετερώνονται οι συχνότητες του αριστερού και του δεξιού καναλιού της ηχογράφησης.

Το αποτέλεσμα; Ο ήχος εξαφανίζεται και το όργανο δεν ακούγεται, ενώ έχει ηχογραφηθεί (τον όρο «σκότωμα» χρησιμοποίησε ο Friedrich Perls στον πρώτο καιρό της θεραπείας Gestalt – 1969).

Πάντως, το σημαντικό είναι ότι κάποιες φορές, το να εμποδίζουμε (μη συνειδητά) την εκδήλωση των εντός Σκιάς όψεών μας, είναι σαν κάποιος να κλέβει για λίγο το πηδάλιο των αποφάσεών μας. Όταν συμβαίνει αυτό κάνουμε ή νιώθουμε πράγματα που μας φαίνονται «έξω» από εμάς, «έξω» από τις προθέσεις, κάποιες δηλωμένες επιθυμίες και τα συνηθισμένα μας συναισθήματα – λες και ξυπνά μέσα μας ένα άγνωστο τοπίο.

Από αυτήν την άποψη, φαίνεται ότι υλικό της Σκιάς συνδέεται με εντυπώματα βιωμάτων κοντινού ή μακρινού χρόνου που κάπως καταφέρνουν να επιδρούν στο παρόν. Είναι σαν, για ένα μέρος μου, να σταμάτησε ο χρόνος· σαν να κρατιέται ημιτελής μια εμπειρία μου και, μόλις το παρόν θυμίσει το παρελθόν, να ενεργοποιείται ετεροχρονισμένα – γυρεύοντας να ολοκληρώσει τώρα τον κύκλο της.

Έτσι, η Σκιά είναι μια περιοχή της ολότητάς μου, ακινητοποιημένη και οχυρωμένη, μετέωρη σε ένα μεταίχμιο παρελθόντος.

Όποτε δεν τυχαίνει το παρόν να συντονίζεται θυμίζοντας κάποιο παρελθόν, οι εντός Σκιάς έγκλειστες παρελθοντικές μου όψεις (τις οποίες χρειάζομαι στο παρόν μου) ζητούν να εκδηλωθούν και πιέζουν οπότε, επαναλαμβάνω στο παρόν μου τα ίδια οχυρωματικά έργα του παρελθόντος, για να τις κρατήσω καλά «μονωμένες» στη Σκιά μου.

Λες και σε μία πόλη δεν σταματούμε να συντηρούμε τα τείχη της, θεωρώντας ότι υπάρχουν ακόμα βάρβαροι που μας επιτίθενται, ενώ οι εχθροί έχουν προ πολλού φύγει και δεν μας πολιορκούν πλέον (αυτήν την ιδέα συναντούμε και στο πανέμορφο ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, «Περιμένοντας τους βαρβάρους»).

Όταν μία όψη μου παγωμένη στη Σκιά πάει να εκδηλωθεί σε ένα παρόν ανάλογο με το παρελθόν κατά το οποίο απομόνωσα στη Σκιά αυτήν την όψη μου, η εκδήλωσή της προσκρούει στα οχυρωματικά έργα της Σκιάς και αναστέλλεται.

Ενεργώ στο τώρα μου όπως τότε.

Λες και ξαφνικά φορώ στο ενήλικο σώμα μου κοντά παντελονάκια ή φουστίτσα.

Ή, ενώ το φιλμ του τώρα της ζωής μου είναι έγχρωμο με απολαυστική αφθονία σύγχρονων ειδικών εφέ, αίφνης παρεμβάλλεται μία «τσόντα» από ασπρόμαυρο φιλμ βωβού κινηματογράφου, ενός αιώνα πριν

 ΠΗΓΗ: psychology.gr