Το mindfulness στην ψυχοθεραπεία

 

Τα τελευταία χρόνια πολλές γνωσιακές ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις ενσωματώνουν στοιχεία και τεχνικές που έχουν ως βάση την έννοια του mindfulness, που μπορεί να μεταφραστεί ως ενσυνειδητότητα ή αυτεπίγνωση.

Ένας ορισμός του mindfulness, που συχνά αναφέρεται στη βιβλιογραφία, είναι αυτός που γράφτηκε από τον Jon Kabat-Zinn, ο οποίος έγραψε ότι «η ενσυνειδητότητα είναι η συνειδητοποίηση που προκύπτει από να παρατηρεί κανείς εκούσια την παρούσα στιγμή και από το να αποδέχεται χωρίς κριτική την εμπειρία της κάθε στιγμής.»

Η βασισμένη στην ενσυνειδητότητα γνωσιακή θεραπεία (Mindfulness-Based Cognitive Therapy / MBCT) είναι μια ομαδική παρέμβαση για άτομα με χρόνια κατάθλιψη. Στο πρώτο μέρος της παρέμβασης οι συμμετέχοντες μαθαίνουν βασικές δεξιότητες ενσυνειδητότητας, όπως η ικανότητα να δίνουν προσοχή στα μικρά πράγματα που συνήθως παραβλέπουμε (π.χ. κάνοντας μια καθημερινή δραστηριότητα όπως το βούρτσισμα των δοντιών), για να μάθουν να παρατηρούν πότε το μυαλό έχει περιπλανηθεί και να το επαναφέρουν στην παρούσα στιγμή. Αυτό τους βοηθάει να συνειδητοποιούν τις περιπτώσεις στις οποίες το μυαλό, καθώς περιπλανιέται, ανοίγει την πόρτα σε σκέψεις και συναισθήματα, που επιδρούν αρνητικά, χωρίς καν να αντιλαμβάνονται ότι αυτό συμβαίνει. Στο δεύτερο μέρος οι θεραπευόμενοι μαθαίνουν να ανιχνεύουν τις μεταβολές της διάθεσής τους, να επιτρέπουν στον εαυτό τους την εμπειρία των αρνητικών σκέψεων και των αρνητικών συναισθημάτων, να στρέφουν την προσοχή τους στην αναπνοή τους και στην παρατήρηση του σώματός τους και σταδιακά να συνειδητοποιούν τα προειδοποιητικά σημάδια για την επανεμφάνιση της κατάθλιψης και να αναπτύσσουν ένα συγκεκριμένο σχέδιο δράσης για την αντιμετώπισή της.

Μια από τις ασκήσεις είναι η άσκηση της σταφίδας, όπου ο θεραπευτής βοηθάει τους θεραπευόμενους να εξετάσουν διάφορες πτυχές μιας σταφίδας (π.χ. τον τρόπο που κανείς τη νιώθει στο χέρι του, το πώς αυτή μυρίζει), σαν να μην έχουν δει ποτέ πριν μια σταφίδα, με σκοπό να αντιληφθούν ότι πολλές φορές ζούμε στον «αυτόματο πιλότο» και δεν παρατηρούμε τα πράγματα γύρω μας. Στην άσκηση της αναπνοής, οι θεραπευόμενοι μετακινούνται από την επίγνωση της τρέχουσας εμπειρίας τους στην επίγνωση της αναπνοής τους, ώστε να επιτρέψουν τη συνειδητότητά τους να επεκταθεί σε όλο τους το σώμα, στο σώμα ως μια ολότητα.
Στην άσκηση του βαδίσματος, οι θεραπευόμενοι παρατηρούν τις αισθήσεις που σχετίζονται με το περπάτημα, όπως τον τρόπο με τον οποίο τα πόδια τους αγγίζουν το έδαφος ή το βάρος του κάθε ποδιού τους.
Στην άσκηση των σκέψεων και των συναισθημάτων, ο θεραπευτής παρουσιάζει ένα απλό σενάριο, όπως το να χαιρετάει κανείς έναν φίλο του στον δρόμο και αυτός να μην ανταποδίδει τον χαιρετισμό, για να δείξει ότι πολλές φορές αυτομάτως μπαίνουμε σε μια διαδικασία κριτικής χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Στην άσκηση των ήχων και των σκέψεων, οι θεραπευόμενοι εστιάζουν πρώτα την προσοχή τους στους ήχους και μετά στις σκέψεις, επιτρέποντας έτσι στον εαυτό τους να είναι εστιασμένος στην παρούσα στιγμή, ανεξάρτητα από το είδος της εμπειρίας τους. Στην άσκηση της καταθλιπτικής περιοχής, οι θεραπευόμενοι εντοπίζουν και καταγράφουν προειδοποιητικά σημάδια για την επανεμφάνιση της κατάθλιψης, παρατηρώντας τις σκέψεις που περνάνε από το μυαλό τους, τα συναισθήματα που βιώνουν, τις αισθήσεις στο σώμα τους και τις παρορμήσεις τους για δράση. Επιπλέον, συνοψίζουν τις στρατηγικές που μπορούν να χρησιμοποιήσουν όταν θα παρατηρούν αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια.

Η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (Dialectical Behavior Therapy / DBT) είναι μια γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, η οποία σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε για τη θεραπεία ατόμων με οριακή διαταραχή προσωπικότητας και ατόμων με αυτοκτονικές και παρα-αυτοκτονικές συμπεριφορές. Δύο βασικές έννοιες της DBT είναι η ενσυνειδητότητα και η αποδοχή.
Η ενσυνειδητότητα είναι η πρώτη διδακτική ενότητα για τους θεραπευόμενους που συμμετέχουν στην ομάδα εκμάθησης δεξιοτήτων της DBT, διότι η απόκτηση κάποιων κεντρικών δεξιοτήτων ενσυνειδητότητας εφαρμόζεται κατά την εκμάθηση άλλων δεξιοτήτων που διδάσκονται στη συνέχεια. Στο αρχικό εγχειρίδιο εκπαίδευσης δεξιοτήτων της Marsha Linehan περιγράφονται δύο ομάδες δεξιοτήτων: οι δεξιότητες του «τι» και οι δεξιότητες του «πώς».
Όταν οι ασθενείς ασκούνται στις δεξιότητες του «τι», εστιάζονται στην παρατήρηση του τι συμβαίνει στο περιβάλλον τους, χρησιμοποιώντας λέξεις για να περιγράψουν αυτά που παρατηρούν και συμμετέχοντας πλήρως σε ό,τι συμβαίνει τη δεδομένη στιγμή. Όταν ασκούνται στις δεξιότητες του «πώς», επικεντρώνονται στο να μην είναι επικριτικοί, στο να κάνουν ένα πράγμα τη φορά και στο να είναι αποτελεσματικοί. Επίσης, οι θεραπευόμενοι διδάσκονται και την ενσυνειδητότητα του «σοφού νου», που περιγράφει τη συνεργασία του ορθολογικού και του συναισθηματικού τρόπου σκέψης. Σύμφωνα με την DBT, οι άνθρωποι που ζουν τη ζωή τους σύμφωνα με τον σοφό νου, έχουν πιο λογικές συναισθηματικές απαντήσεις και γενικά ισορροπούν τη λογική και το συναίσθημά τους με τέτοιο τρόπο ώστε κανένα από τα δύο να μην κυριαρχεί.

Ο κύριος τρόπος με τον οποίο διαφέρει η διαλεκτική θεραπεία της συμπεριφοράς από την κλασική γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία είναι η εστίασή της στη διαλεκτική σύνθεση των γνωσιακών-συμπεριφοριστικών τεχνικών που στοχεύουν στην αλλαγή και των τεχνικών που στοχεύουν στην αποδοχή (τεχνικές που έχουν τις καταβολές τους κυρίως στις αρχές του Ζεν της βουδιστικής θρησκείας, καθώς και τις ασκήσεις της θεωρίας του mindfulness). H φιλοσοφία του Ζεν έχει βαθιά επηρεάσει την DBT.
Η βασική ιδέα είναι αυτή της συνειδητοποίησης εκ μέρους του ατόμου ότι ζει σε μια πραγματικότητα η οποία είναι διαμορφωμένη με ένα συγκεκριμένο τρόπο και ότι το άτομο υποχρεούται να αποδεχτεί αυτή τη γνώση της πραγματικότητας. Άλλωστε, μόνο έτσι ο άνθρωπος μπορεί να καταστεί υπεύθυνος για τον εαυτό του και την εμπειρία του. Από μία οπτική, η αποδοχή του κόσμου έτσι όπως είναι δείχνει να είναι αντιφατική με την προσπάθεια για αλλαγή, όμως η αποδοχή μπορεί να ιδωθεί και ως μια βασική προϋπόθεση για την αλλαγή. Πολλές φορές, η αποδοχή και μόνο ότι κάποια πράγματα δεν αλλάζουν συνιστά μια αλλαγή από μόνη της.
Πηγή: https://www.gnosiaki-psychotherapeia.com/