Το αρχέτυπο του «ηγέτη» στην ψυχολογία του ατόμου

Το αρχέτυπο του «ηγεμόνα» έχει ως χαρακτηριστικό την επιθυμία για άσκηση ελέγχου. Θέλει να κυριαρχεί. Υπάρχει και η καλή εκδοχή αλλά και η σκοτεινή. Στην καλή εκδοχή ο ηγεμόνας, είναι φυσικός ηγέτης και θέλει το καλό του συνόλου. Επιδιώκει την τάξη και τη δομή. Διαθέτει υπευθυνότητα και σοφία. Είναι καλοπροαίρετος και φιλάνθρωπος.

Πολύ συχνά όμως επικρατεί η σκοτεινή πλευρά που αφορά την ανάγκη για επιβολή και έλεγχο. Αν το εν λόγω άτομο δεν μπορεί να τιθασεύσει την ανάγκη του για κυριαρχία, καταλήγουμε σε ακραίες εκφάνσεις, ακόμα και σε ολοκληρωτικά, τυραννικά καθεστώτα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο «ηγέτης» μπορεί κάτω από το φόβο της επικράτησης χάους ή ανατροπής της εξουσίας του, να γίνεται αυταρχικός, συγκεντρωτικός ή και να προβαίνει ακόμη και σε αποτρόπαια εγκλήματα.

Στα πλαίσια της ατομικής ψυχολογίας, το αρχέτυπο του ηγέτη μετουσιώνεται μέσα μας και ο καθένας το εκφράζει ή όχι, ανάλογα με τα δικά του βιώματα και εμπειρίες. Αν κάποιος έχει απωθημένα που αφορούν για παράδειγμα το ότι δεν μπορούσε να έχει έλεγχο ή του επιβάλλονταν οι άλλοι και δεν είχε λόγο ή δυνατότητα να εκφραστεί, ενδέχεται ως συνέπεια στην ενήλικη ζωή του να κάνει τα πάντα για να εκπληρώσει αυτό που του έχει λείψει. Αυτό μπορεί βέβαια να εκφραστεί με πολλούς τρόπους. Ίσως εκδηλωθεί στην οικογένειά του, ίσως στο κοινωνικό του περιβάλλον. Πολλές φορές συναντάμε αυτό το μοτίβο σε επιχειρηματίες που προκειμένου να εκπληρώσουν κάποιο απωθημένο η προσδοκία δική τους ή των γονιών τους, ασκούν εξουσία με συγκεντρωτικό, άκαμπτο τρόπο.

Στο χώρο της πολιτικής υπάρχει και μια άλλη συνιστώσα, όπου τίθεται θέμα ακεραιότητας και χαρακτήρα. Το αν το άτομο αυτό έχει κάποιος ηθικές αξίες που υπερασπίζεται και διατηρεί σε βάθος χρόνου. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που ξεκίνησαν με αγνές προθέσεις και συνειδητοποίησαν πως οι κύκλοι αυτοί είναι διαβρωτικοί. Σαν αποτέλεσμα παραιτήθηκαν. Όσοι παραμένουν έχοντας διαπιστώσει πως η ηθική της εφαρμοσμένης πολιτικής δεν συνάδει με τη δική τους, υποκινούνται συνήθως από φιλοδοξία.

Ένα άλλο στοιχείο, σχετικό με την ακεραιότητα, είναι πόσο εύκολα διαβρώνεται κανείς. Ένα άτομο με αρχές μπορεί να μπει σε ένα χώρο όπου τα πράγματα είναι διαφορετικά από ότι είχε στο νου του. Εκεί επικρατεί μια διαφορετική, ειδική κουλτούρα, μια παράλληλη πραγματικότητα (από τις πολλές που υπάρχουν). Την κουλτούρα αυτή ή την ασπάζεσαι και παραμένεις ή αποχωρείς. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένες μεγάλες προσωπικότητες της ιστορίας που έφεραν ριζοσπαστικές αλλαγές στην εποχή τους. Οι περιπτώσεις αυτές βέβαια πληρώνουν ένα μεγάλο προσωπικό κόστος πηγαίνοντας κόντρα στο ρεύμα αλλά η ιδιοσυγκρασία τους το επιτρέπει. Ένα παράδειγμα είναι ο Γκάντι και η οικογένειά του. Μιλάμε για άτομα που διαθέτουν στοιχεία έντονης επαναστατικότητας και διαφοροποίησης. Είναι ο άνθρωπος που τολμά -ή του αρέσει- να είναι διαφορετικός.

Οι περισσότεροι φοβόμαστε τη διαφοροποίηση επειδή είναι ένας παράγοντας κοινωνικής απόρριψης. Ο άνθρωπος που επιλέγει να πάει κόντρα στη διαφθορά του πολιτικού κύκλου είναι και αυτός που μπορεί να προασπιστεί τη διαφορετικότητά του. Πάντα ξεκινάμε από το προσωπικό εκ των έσω. Ο Γκάντι είπε «Γίνε η αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσμο» και η αλήθεια είναι πως σε κάθε τι, το κίνητρο είναι εσωτερικό, ακόμα και αν το ίδιο το άτομο το αγνοεί.

Σίγουρα είναι πιο ασφαλές να ακολουθήσεις τη μάζα. Ωστόσο από εκεί ξεκινά η νεύρωση όλης της κοινωνίας. Έχει να κάνει με αυτό που μαθαίνουμε από μικροί να πηγαίνουμε με τα νερά των άλλων. Αυτό όμως φυλακίζει κάθε ιδιαιτερότητα και η ιδιαιτερότητα είναι η αρχή της εξέλιξης.

Από την άλλη, το να αποκτήσεις εξουσία μπορεί να ξυπνήσει από μόνο του άλλες διεργασίες. Αν δεν έχεις νοιώσει ποτέ ικανοποιημένος στο ότι ο λόγος σου έχει κάποια ισχύ, αυτό σημαίνει ότι εκεί έχεις ένα κενό και στη μετέπειτα ζωή σου ενδεχομένως επιδιώκεις να αποκτήσεις μια οντότητα αξιοπρόσεκτη με κάθε μέσο. Σε ακραία μορφή, φτάνεις στην τυραννία όπου στο όνομα μιας συγκεκριμένης «ηθικής τάξης», κάνεις ακρότητες προκειμένου να υλοποιηθεί το όραμά σου. Το βλέπουμε σε σημερινά καθεστώτα όπου η καταπίεση γεννά περαιτέρω καταπίεση. Όταν έχεις υποστεί κάτι τραυματικό και δεν το έχεις επεξεργαστεί μέσα από μια διαδικασία αυτογνωσίας, τότε το βίωμά σου αναπαράγεται ασυνείδητα. Ενίοτε «ταυτίζεσαι» με το θύτη οπότε «εκτονώνεις» το βίωμα πάνω σε άλλους ανθρώπους (ή ταυτίζεσαι με το θύμα και αναβιώνεις παρόμοιες εμπειρίες). Έτσι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Άρα πάλι επιστρέφουμε στο ότι πρέπει να εργαστούμε προσωπικά. Η κοινωνία δεν είναι παρά μια αντανάκλαση προσωπικών καταστάσεων. Αν θέλουμε να αλλάξουμε το διαβρωτικό καθεστώς, πρέπει να δούμε τι δεδομένα και τι ελευθερίες έχουν τα δικά μας παιδιά. Η αλλαγή θα έρθει μέσα από την ανατροφή παιδιών που εισακούονται, που έχουν λόγο, δυνατότητα επιλογής και αυτοέκφρασης, υγιή όρια και σεβασμό στη διαφορετικότητα.

Κι ένας ενήλικας όμως μπορεί μέσω της αυτογνωσίας να απαλλαγεί από τα μοτίβα που επαναλαμβάνει χωρίς να τα γνωρίζει καν και να επιλέξει τι θέλει να ακολουθήσει στη ζωή του. Ένας τέτοιος άνθρωπος δύσκολα θα γίνει φορέας ανηθικότητας και καταπίεσης. Μέσα από μια πορεία αυτογνωσίας, κάνεις πλέον τα πράγματα που προσωπικά ο ίδιος θέλεις, και όταν κάνεις αυτό που πραγματικά θέλεις, σπάνια είσαι ανήθικος.

Συγγραφέας άρθρου

Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc, ECP, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια, Συντονίστρια Σχολών Γονέων, Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας www.psychotherapeia.net.gr